Typy podłoży maściowych
Podłoża maściowe różnią się składem, zdolnością do wiązania wody i sposobem oddziaływania na skórę. To właśnie ich adekwatności decydują o działaniu terapeutycznym i stopniu penetracji substancji leczniczej.
Podłoża lipofilowe bezwodne
Tworzą na powierzchni skóry warstwę ochronną, ograniczając transepidermalną utratę wody. Działają natłuszczająco i nawilżająco, wspierając odbudowę bariery lipidowej naskórka. Poprawiają wchłanianie substancji hydrofilowych poprzez wydłużony kontakt leku ze skórą.
Przykłady: wazelina, lanolina.
Czytaj także: Wazelina
Podłoża absorpcyjne
Są to podłoża lipofilowe zawierające emulgator, który pozwala na wiązanie znacznej ilości wody. Dzięki temu wykazują adekwatności natłuszczające i jednocześnie nawilżające. Mogą to być:
- Mieszaniny lanoliny z wazeliną lub wosku z wazeliną.
- Mieszaniny węglowodorów z emulgatorami w/o (np. cholesterol, alkohol cetylowy, stearylowy, monostearynian glicerolu).
- Mieszaniny węglowodorów z emulgatorami o/w (np. Polisorbat 60, Cetomacrogol).
Podłoża absorpcyjne uwodnione
Podłoża te powstają przez uwodnienie podłoży absorpcyjnych z emulgatorami w/o. Zawierają luźno związaną wodę, która po aplikacji wydziela się na powierzchni skóry, dając efekt chłodzenia. Przykłady: mieszanina wazeliny, lanoliny i wody w równych częściach, oficynalne maści chłodzące.
Sprawdź też: Emulgatory występujące w recepturowych podłożach maściowych
Podłoża hydrofilowe i hydrożele
Zapewniają wilgotne środowisko, sprzyjając gojeniu ran, owrzodzeń i oparzeń. Działają chłodząco i kojąco, zmniejszając ból oraz podrażnienia. Ułatwiają również penetrację substancji lipofilowych w naskórek.
Nowoczesne podłoża amfifilowe
- Lekobaza absorbuje zarówno wodę, jak i roztwory olejowe, umożliwiając sporządzanie maści wielofazowych łączących cechy emulsji, maści i kremu.
- Lekobaza Lux zawiera więcej wody i glicerolu. Działa intensywnie nawilżająco, tworzy natłuszczającą warstwę ochronną i wspomaga przenikanie leków w głąb skóry.
Czytaj także: Lekobaza niejedno ma imię
Cechy podłoży maściowych i ich wpływ na wchłanianie substancji czynnych
Dobre podłoże powinno charakteryzować się:
- łatwym rozsmarowywaniem i przyczepnością do skóry,
- obojętnością wobec większości substancji leczniczych,
- wysoką trwałością chemiczną i fizyczną, odporną na działanie światła i wilgoci.
Wpływ podłoża na wchłanianie leku
- Podłoża hydrofilowe dobrze uwalniają substancje lipofilowe, umożliwiając równomierne działanie w miejscu aplikacji.
- Podłoża lipofilowe, tworząc warstwę okluzyjną, zwiększają nawodnienie naskórka i wspomagają wchłanianie leków hydrofilowych.
Zobacz też: Nowoczesne podłoża w recepturze aptecznej
Warstwa okluzyjna i znaczenie pH
Podłoża lipofilowe, takie jak wazelina, lanolina czy maść cholesterolowa, tworzą na skórze film natłuszczający, zwany warstwą okluzyjną. Film ten:
- ogranicza transepidermalną utratę wody,
- zwiększa nawodnienie warstwy rogowej naskórka,
- wydłuża kontakt substancji leczniczej ze skórą, poprawiając ich wchłanianie.
Efekt okluzyjny jest szczególnie istotny w leczeniu przewlekłych zmian skórnych, takich jak atopowe zapalenie skóry, łuszczyca czy suche i pękające miejsca naskórka.
Podłoża hydrofilowe mają z kolei pH zbliżone do naturalnego odczynu skóry (4,5-5,5), co minimalizuje ryzyko podrażnień i sprzyja stabilności substancji czynnych. Jest to szczególnie ważne przy lekach wrażliwych na środowisko, np. antybiotykach miejscowych, kortykosteroidach czy preparatach hormonalnych.
Czytaj również: Dobór podłoża do wybranych surowców recepturowych
Typy maści w zależności od głębokości działania
- Maści epidermalne – działają głównie na powierzchni skóry, w warstwie rogowej naskórka. Tworzą warstwę ochronną zwiększającą nawodnienie i kontakt leku ze skórą.
Podłoża: wazelina, oleje silikonowe, lipofilowe bezwodne. - Maści endodermalne – przenikają do głębszych warstw skóry adekwatnej, wspomagając działanie leków przeciwzapalnych i regenerujących.
Podłoża: lanolina, euceryna, absorpcyjne emulsje W/O. - Maści transdermalne – umożliwiają przenikanie substancji do krążenia ogólnego lub do tkanek mięśniowych/stawowych.
Podłoża: emulsje W/O, Lekobaza, Lekobaza Lux.
Dobór podłoża w zależności od jednostki chorobowej
| Jednostka chorobowa | Rekomendowany typ podłoża | Działanie |
| Atopowe zapalenie skóry (AZS) | Lipofilowe bezwodne, emulsje W/O, Lekobaza Lux | Natłuszczają, ograniczają utratę wody, odbudowują barierę lipidową, ułatwiają równomierne uwalnianie leku. Natłuszczają, ograniczają utratę wody, odbudowują barierę lipidową, ułatwiają równomierne uwalnianie leku; przy ostrych stanach preferowane są podłoża O/W |
| Łuszczyca | Lipofilowe i/lub absorpcyjne uwodnione | Zmiękczają zrogowaciałą warstwę rogową, zwiększają uwodnienie naskórka i ułatwiają penetrację substancji leczniczych; dobór zależy od charakteru zmian skórnych |
| Rany przewlekłe, owrzodzenia | Hydrożele, podłoża hydrofilowe | Utrzymują wilgotne środowisko, pochłaniają wysięk, wspomagają gojenie ran |
| Oparzenia | Hydrożele, emulsje O/W | Działają chłodząco i kojąco, wspomagają regenerację skóry |
| Suchość skóry | Lipofilowe bezwodne | Natłuszczają, ograniczają utratę wody, odbudowują barierę lipidową |
| Trądzik | Hydrofilowe (O/W), lekkie emulsje, hydrożele | Nie zatykają porów, nawilżają, ułatwiają równomierne działanie substancji leczniczych, działają chłodząco i łagodzą podrażnienia |
Podłoża maściowe, choć same w sobie nie wykazują pełnego efektu farmakologicznego charakterystycznego dla substancji czynnych, odgrywają istotną rolę we wspomaganiu terapii. Odpowiednio dobrane mogą:
- poprawić wchłanianie leku,
- utrzymać prawidłowe nawilżenie i integralność bariery naskórkowej,
- zredukować podrażnienia i wspomóc regenerację skóry.
Sprawdź także: Jak wyjałowić podłoże maściowe?
Nie zastąpią one działania substancji aktywnej, jednak ich adekwatności mogą istotnie zwiększyć skuteczność oraz komfort stosowania preparatu. Dlatego w praktyce farmaceutycznej podłoże należy traktować nie jako bierny nośnik, ale jako współodpowiedzialny element skutecznej terapii.
Autor: mgr farm. Magdalena Kozdroń
Bibliografia:
- Farmakopea Polska XII, 2020.
- Jachowicz, R. (red). Receptura Apteczna. Wydanie III. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015. ISBN 978-83-200-4894-0.
- Sznitowska, M. (red). Farmacja Stosowana. Wydanie I. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017. 97-3-200-5371-5.
- Teodorczyk AM. Podłoża stosowane w recepturze półstałych postaci leków. Praca poglądowa w ramach specjalizacji farmacji aptecznej (https://dia.oia.gov.pl/wp-content/uploads/2024/10/Podloza-stosowane-w-recepturze-polstalych-postaci-lekow.pdf)
