Czy istnieje związek między autyzmem a mikrobiomem jelitowym?

Neurobiologia, jelita i mózg w świetle najnowszych badań

Gdy mózg i jelita rozmawiają

W ostatnich latach nauka coraz śmielej spogląda w kierunku mikrobiomu jelitowego jako istotnego czynnika wpływającego na rozwój i funkcjonowanie mózgu. Szczególne zainteresowanie budzi jego możliwy związek z zaburzeniami neurorozwojowymi, w tym z autyzmem (ASD). Rodzice, terapeuci i naukowcy zadają pytanie: czy mikrobiom jelitowy może odgrywać rolę w powstawaniu lub nasilaniu objawów autyzmu? To nie jest już marginalny temat – to jedna z najgorętszych ścieżek współczesnej neurobiologii.

Oś jelita–mózg: klucz do zrozumienia?

Mikrobiom jelitowy to złożona społeczność bilionów mikroorganizmów (głównie bakterii), które zamieszkują przewód pokarmowy człowieka. Uważa się, iż odgrywa on istotną rolę nie tylko w trawieniu, ale także w regulacji układu odpornościowego, produkcji neuroprzekaźników i w komunikacji z ośrodkowym układem nerwowym.

„Jelita to nasz drugi mózg” – powiedział dr Michael Gershon, pionier badań nad układem nerwowym jelit.

Układ nerwowy jelit (ENS – enteric nervous system) zawiera około 100 milionów neuronów i działa w bliskiej współpracy z mózgiem poprzez tzw. oś mózg–jelita (gut–brain axis). Komunikacja ta odbywa się dzięki nerwowi błędnemu, sygnałom hormonalnym i metabolicznym oraz immunologicznym.

Mikrobiom dzieci z ASD – co mówią badania?

1. Różnice w składzie mikrobioty

Badania porównujące dzieci z ASD i ich neurotypowych rówieśników wykazały istotne różnice w składzie mikrobiomu jelitowego. U dzieci z autyzmem częściej obserwuje się:

• zwiększoną obecność bakterii rodzaju Clostridium, Desulfovibrio czy Bacteroides,
• zmniejszoną liczebność korzystnych bakterii, takich jak Bifidobacterium czy Lactobacillus,
• niższą różnorodność mikrobiologiczną (tzw. diversity), co może wskazywać na zaburzenia równowagi mikrobiologicznej (dysbiozę).

„Zmieniony mikrobiom może wpływać na produkcję metabolitów oddziałujących na mózg, takich jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe czy toksyny bakteryjne” – podkreśla prof. Sarkis Mazmanian z Caltech.

2. Zespół przeciekającego jelita a zachowania

Pojawia się coraz więcej dowodów na to, iż dzieci z ASD mogą mieć zaburzoną barierę jelitową („leaky gut”), co umożliwia przedostawanie się produktów przemiany materii i bakterii do krwiobiegu. To z kolei może wywoływać odpowiedź zapalną i wpływać na układ nerwowy.

Terapie oparte na mikrobiomie – eksperymentalne kierunki

Probiotyki i dieta

Badania kliniczne z wykorzystaniem probiotyków wykazują pewne obiecujące efekty – poprawę funkcjonowania przewodu pokarmowego, zmniejszenie nadpobudliwości, a choćby polepszenie kontaktu wzrokowego. Równocześnie stosowanie diety bezglutenowej i bezkazeinowej (GFCF) u niektórych dzieci przynosi pozytywne zmiany w zachowaniu, choć mechanizmy nie są jeszcze w pełni znane.

Przeszczep mikrobioty (FMT)

Jedną z najbardziej przełomowych, choć kontrowersyjnych metod, jest przeszczep mikrobioty jelitowej. W badaniu z 2017 roku (Kang et al., Microbiome) zastosowano terapię przeszczepem u dzieci z ASD, co doprowadziło do znaczącego i trwałego złagodzenia objawów autystycznych. Wyniki te dają nadzieję, ale potrzebne są dalsze, długofalowe badania.

Mikrobiom a mózg – potencjalne mechanizmy działania

1. Produkcja neuroprzekaźników
   Bakterie jelitowe syntetyzują serotoninę, GABA i dopaminę – najważniejsze związki regulujące nastrój i zachowanie.
2. Wpływ na układ odpornościowy
   Dysbioza może sprzyjać przewlekłym stanom zapalnym, które są często obserwowane u dzieci z ASD.
3. Interakcje metaboliczne
   Fermentacja przez bakterie błonnika pokarmowego prowadzi do powstawania kwasu masłowego (butyratu), który ma działanie neuroprotekcyjne.

Co na to środowisko naukowe?

Eksperci są zgodni, iż istnieje korelacja między mikrobiomem a ASD, ale nie ma jeszcze jednoznacznych dowodów na związek przyczynowo-skutkowy. przez cały czas nie wiadomo, czy zmiany w mikrobiomie powodują objawy autyzmu, czy są ich konsekwencją.

„Nie możemy jeszcze stwierdzić, czy mikrobiom to przyczyna czy skutek, ale z całą pewnością jest to istotny element układanki” – mówi dr Alessio Fasano, Harvard Medical School.

Podsumowanie: nowa granica nauki

Choć temat mikrobiomu i autyzmu wciąż budzi więcej pytań niż odpowiedzi, to jedno jest pewne: jelita i mózg są ze sobą ściśle połączone. Współczesna neurobiologia coraz śmielej bada te powiązania, oferując nadzieję na nowe strategie wsparcia dzieci z ASD.

Najczęściej zadawane pytania

Czy dieta może wpływać na mikrobiom u dziecka z autyzmem?
Tak. Dieta bogata w błonnik, fermentowane produkty i probiotyki może wspierać zdrową mikrobiotę jelitową.

Czy warto stosować probiotyki u dziecka z ASD?
Warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem klinicznym. Niektóre probiotyki mogą łagodzić objawy jelitowe i wpływać pośrednio na zachowanie.

Czy mikrobiom może być przyczyną autyzmu?
Nie ma na to jednoznacznych dowodów. Najprawdopodobniej jest to jeden z wielu czynników wpływających na rozwój objawów.

Czy przeszczep mikrobioty jest bezpieczny?
To terapia eksperymentalna, stosowana jedynie w warunkach badań klinicznych. Nie powinna być wdrażana bez nadzoru specjalistów.

Filmy powiązane z tematem mikrobioty: