Czy dorosły może być zdiagnozowany pod kątem spektrum autyzmu?

„Najbardziej zdumiewające w byciu sobą jest to, iż tak długo można tego nie wiedzieć.”
— late diagnosed autistic adult, cyt. za Dr Devon Price

Jeszcze kilkanaście lat temu diagnoza autyzmu była domeną dzieciństwa. Dorośli z trudnościami społecznymi, sensorycznymi czy komunikacyjnymi, którzy nie otrzymali diagnozy w młodości, żyli z poczuciem niezrozumienia siebie i otoczenia. Dziś jednak wiemy, iż dorosły człowiek może — i ma prawo — otrzymać diagnozę zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), niezależnie od wieku.

Spektrum autyzmu nie kończy się w dzieciństwie

Spektrum autyzmu to nie choroba, którą się „nabywa” lub „przechodzi” – to neurotyp, sposób funkcjonowania mózgu, który obecny jest przez całe życie. Współczesna psychologia i psychiatria uznają, iż wiele osób dorosłych, zwłaszcza tych o tzw. „wysokim funkcjonowaniu” lub kobiet, nie zostało zdiagnozowanych w dzieciństwie, ponieważ ich objawy były subtelniejsze, maskowane lub niewidoczne dla systemu edukacji i ochrony zdrowia.

Jak podkreśla dr Sarah Bargiela, autorka badań nad kobietami w spektrum:

„Wiele kobiet przez lata dostosowywało się do oczekiwań społecznych kosztem zdrowia psychicznego. Diagnoza w dorosłości może przynieść ulgę i zrozumienie.”

🔍 Kiedy dorosły zaczyna podejrzewać u siebie autyzm?

Najczęstsze powody poszukiwania diagnozy przez osoby dorosłe to:

• Diagnoza dziecka – dorosły zaczyna zauważać podobieństwa w zachowaniach;
• Trudności w relacjach i pracy – chroniczne wypalenie, niezrozumienie reguł społecznych;
• Zainteresowanie tematem neuroatypowości – identyfikacja z treściami w mediach, grupach wsparcia;
• Poczucie inności – które trwa od dzieciństwa, ale nigdy nie zostało wyjaśnione.

Wielu dorosłych przez lata podejrzewało u siebie coś „innego”, co nie mieściło się w ramach typowych diagnoz lękowych, depresyjnych czy osobowościowych.

Jak wygląda proces diagnozy u dorosłych?

Diagnoza ASD u osoby dorosłej różni się od tej u dzieci. Nie polega na testowaniu „rozwoju”, ale na analizie wzorców funkcjonowania i historii życia.

Główne elementy diagnozy:

• Wywiad rozwojowy (ADI-R lub DIVA 2.0) – retrospektywny przegląd zachowań w dzieciństwie i dorosłości;
• Kwestionariusze autodiagnostyczne – m.in. AQ (Autism Quotient), RAADS-R, CAT-Q (mierzący maskowanie);
• Obserwacja kliniczna – ocena komunikacji niewerbalnej, mimiki, reakcji społecznych;
• Rozmowa z rodziną – jeżeli to możliwe, aby zrekonstruować wczesne objawy.

Jak pisze dr Luke Beardon z Sheffield Hallam University:

„Diagnoza u dorosłego nie służy do stawiania pieczątek, ale do odkrycia prawdy o tożsamości. To punkt zwrotny, nie koniec.”

Diagnoza jako akt samopoznania

Wielu dorosłych opisuje moment diagnozy jako doświadczenie głęboko transformujące. Po raz pierwszy mogą spojrzeć na siebie bez poczucia winy czy niedopasowania. Diagnoza umożliwia zrozumienie swoich potrzeb, stylu komunikacji, ograniczeń i mocnych stron.

Cytując z autobiografii Pete’a Wharmby’ego, nauczyciela z ASD:

„To, iż się nie mieszczę w ramy neurotypowe, nie znaczy, iż jestem popsuty. Jestem po prostu inny – a teraz wiem, jak i dlaczego.”

Korzyści i wyzwania diagnozy w dorosłości

✅ Korzyści:

• Zrozumienie siebie i swojej przeszłości;
• Dostęp do terapii, wsparcia, społeczności;
• Możliwość wprowadzenia zmian w stylu życia, pracy i relacjach;
• Zmniejszenie objawów wtórnych, jak lęk, depresja, wypalenie (tzw. autistic burnout).

❗Wyzwania:

• Długie kolejki i wysokie koszty diagnozy prywatnej;
• Niewielu specjalistów z doświadczeniem w diagnozowaniu dorosłych, szczególnie kobiet i osób które się maskują (ukrywają cechy autyzmu, dostosowują się na siłę do innych);
• Brak świadomości społecznej – konieczność tłumaczenia otoczeniu, czym jest ASD u dorosłych.

Nowa narracja: od deficytu do różnorodności

Współczesna psychologia przesuwa się od patrzenia na autyzm przez pryzmat deficytu ku modelowi neuroróżnorodności. Bycie w spektrum to nie brak czegoś – to inny sposób odczuwania, myślenia i bycia w świecie.

Profesor Tony Attwood podkreśla:

„Nie chodzi o leczenie autyzmu. Chodzi o stworzenie świata, w którym osoby autystyczne nie muszą się ukrywać.”

Podsumowanie

Tak – dorosły może zostać zdiagnozowany z ASD. I coraz więcej osób dorosłych decyduje się na ten krok nie dlatego, iż „coś jest z nimi nie tak”, ale dlatego, iż pragną zrozumieć siebie i żyć autentycznie. Diagnoza może być początkiem uzdrowienia tożsamości – a nie etykietą, ale kluczem do samoakceptacji.

📖 Źródła i inspiracje:

• Bargiela S., Steward R., Mandy W. (2016). The Experiences of Late-diagnosed Women with Autism Spectrum Conditions: An Investigation of the Female Autism Phenotype.
• Attwood T. (2007). Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik.
• Price D. (2022). Unmasking Autism. Discovering the New Faces of Neurodiversity.
• Wharmby P. (2023). Atypowy. Dlaczego świat nie jest stworzony dla osób autystycznych.
• National Autistic Society UK – http://www.autism.org.uk
• Autism Spectrum Quotient (AQ) – https://psychology-tools.com/test/autism-spectrum-quotient