Co zmienia diagnoza ADHD? Tezy Suzanne O’Sullivan w Znaku

W najnowszym numerze miesięcznika Znak znalazłem artykuł „Co daje diagnoza ADHD?”, autorstwa Suzanne O’Sullivan. Autorka podważa wiele faktów naukowych dotyczących ADHD i stawia niepoparte niczym tezy. Wydaje się, jakby próbowała na siłę stworzyć własną, alternatywną wizję tego zaburzenia. Nagina fakty, nie zważając na to, iż brak jest badań dowodzących jej myśleniu.

Artykuł o ADHD w miesięczniku Znak

Artykuł o ADHD, który ukazał w Znaku, to przetłumaczony fragment rozdziału książki Suzanne O’Sullivan „Wiek diagnozy. Dlaczego medycyna posunęła się za daleko”. Przyjrzyjmy się niektórym cytatom:

„mimo wielu dziesięcioleci ciężkiej pracy żadne badania biomedyczne nie doprowadziły do odkrycia jakichkolwiek nieprawidłowości w mózgu, które występowałyby u wszystkich ludzi zmagających się z deficytem uwagi i nadpobudliwością. Nie ma biomarkerów pozwalających odróżnić zachowania dziecka lub dorosłego z ADHD od zachowań typowych dla innych zaburzeń ani choćby zachowań zupełnie normalnych”

Owszem, podobnie jak w przypadku większości innych zaburzeń psychicznych, brak jest „markerów diagnostycznych”, dzięki którym można by było jednoznacznie dowieść diagnozy. Brak biomarkerów nie unieważnia jednak realności istnienia ADHD.

Mamy solidne dowody pochodzące z badań genetycznych czy neuroobrazowych (np. ENIGMA-ADHD), iż mózgi osób z ADHD wykazują mniejsze objętości niektórych struktur i zmiany w aktywności sieci DMN (default mode network). To nie są „patologie” – to różnice neurobiologiczne, które współgrają z objawami ADHD. Podobnie jest w depresji czy zaburzeniach lękowych – brak biomarkerów nie oznacza, iż to „nieprawdziwe” czy „nieistniejące” zaburzenia.

Czytaj także: Wzrost liczby diagnoz ADHD. Z czego wynika?

ADHD a dopamina

ADHD wiąże się z dopaminą? Autorka tekstu „Co daje diagnoza ADHD?” pisze:

„Kolejna popularna teoria głosi, iż ADHD jest spowodowane niskim poziomem dopaminy, ale nie udało się tego potwierdzić”

To poważne uproszczenie. Nie chodzi o „niski poziom dopaminy” w ogóle, tylko o zaburzenia w funkcjonowaniu szlaków dopaminergicznych i noradrenergicznych w określonych rejonach mózgu (kora przedczołowa, prążkowie). Dowodem są nie tylko liczne badania neuroobrazowe i genetyczne, ale także skuteczność leków stymulujących (metylofenidat, amfetaminy), które zwiększają przekaźnictwo dopaminowe i zmniejszają objawy ADHD. To silne, pośrednie potwierdzenie. Jednocześnie podobny problem z brakiem jednoznacznego potwierdzenia niedoboru serotoniny leży prawdopodobnie u podłoża depresji. Czy przeczymy także istnieniu tego zaburzenia?

ADHD a trauma

Czy trauma może powodować ADHD? Jakie są powiązania nimi? Suzanne O’Sullivan pisze:

„Ryzyko wystąpienia deficytu uwagi i nadpobudliwości jest wyższe w przypadku osób, które w dzieciństwie były maltretowane lub zaniedbywane (…) Skoro tak, warto podejmować interwencje społeczne i psychologiczne, by ograniczyć skalę tych zjawisk”

Owszem, już od 2 lat wiemy, iż ADHD wywołuje ponad 7 tys. genów predyspozycji. Jednak – jak napisałem – dają one jedynie predyspozycję do zaburzenia. Czynniki środowiskowe nakładają się na to i – trauma, czy stres – modulują nasilenie ADHD, nie będąc jednak jego pierwotną przyczyną. Sprowadzanie ADHD do problemu „wychowania” jest niezgodne z badaniami genetycznymi (np. GWAS, Psychiatric Genomics Consortium).

Diagnoza ADHD ma sens?

ADHD to kolejna etykieta? Autorka w tekście miesięcznika Znak tak pisze o sensowności diagnozy ADHD:

„Niepokoiła mnie myśl, iż uczucie ulgi, zawdzięczane diagnozie, prędzej czy później zniknie. Co im wtedy zostanie?”

oraz:

„Nie ma dowodów na to, iż wspieranie dorosłych z ADHD powoduje jakiekolwiek pozytywne zmiany w ich życiu”

To nieprawda. Liczne badania (np. JAMA 2024 – obniżenie śmiertelności w ADHD leczonym farmakoterapią, The Lancet Psychiatry 2025 – skuteczność psychoterapii DBT/CBT i leków) pokazują, iż diagnoza i leczenie ADHD poprawiają jakość życia, obniżają ryzyko wypadków, uzależnień i samobójstw. To nie jest chwilowa ulga – to realna zmiana funkcjonowania i zdrowia. Jest ona możliwa wówczas, gdy zostaje postawione rozpoznanie – diagnoza ADHD. Ta często przychodzi późno i jest okraszona wieloma latami zmagań, ślepych prób, nierzadko błędnych diagnoz, które nie pozwalają realnie pomóc pacjentowi.

ADHD jako tożsamość?

Diagnoza ADHD ma rzekomo sztucznie kształtować naszą tożsamość, etykietować, oddalając ludzi od ich dotychczasowych doświadczeń. Bynajmniej – właściwe rozpoznanie pozwala zrozumieć nasze życie, doświadczenia, a także rozpocząć pracę nad konkretnymi trudnościami – często z większą empatią do samego siebie. W artykule „Co daje diagnoza ADHD?” czytamy:

„ADHD pomału staje się częścią tożsamości wielu młodych ludzi. Niektóre grupy wsparcia krytycznie odnoszą się do wszelkich prób hamowania cech typowych dla ADHD”

To społecznie zrozumiałe podejście, ale z naukowego punktu widzenia ADHD to zaburzenie neurorozwojowe. To nie jest TYLKO RÓŻNICA. To różnica, która utrudnia codzienne funkcjonowanie na wielu płaszczyznach. Często sprawia, iż czujemy się inni i nie wiemy, dlaczego nie potrafimy być tacy jak większość. Dlaczego dopasowanie się w pełni jest dla nas tak kosztowne.

Zrozumienie cech i objawów ADHD pozwala na rozpoczęcie pracy nad sobą – w optymalny sposób. Leczenie ADHD (DBT, farmakoterapia, psychoedukacja) jest potrzebne, bo pomaga ludziom lepiej sobie radzić z objawami, a nie „tłumić” ich tożsamość, czym właśnie jest maskowanie.

Autorka zwraca uwagę:

„Większość badań przeprowadzono na małych próbach i często ich wyników nie udało się powtórzyć.”

To częściowo prawda – ADHD jest złożone i różnorodne. Jednak dysponujemy w tej chwili dużą liczbą metaanaliz, np. skandynawskich, przeprowadzonych na setkach tysięcy osób. Potwierdzają one istnienie ADHD jako spójnego wzorca trudności i różnic neurobiologicznych. Owszem, potrzebujemy dalszych badań – ale ADHD nie jest „mitem” czy „etykietką”.

To tylko niektóre z nieścisłości zawartych w artykule. Wydaje się niezmiernie zaskakujące, iż renomowane pismo ZNAK drukuje artykuły na podobnym poziomie dyskursu naukowego.

Literatura ADHD:

1. Leczenie ADHD polepsza jakość życia: Alessio Bellato I in., 2024, Systematic Review and Meta-Analysis: Effects of Pharmacological Treatment for Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder on Quality of Life, J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, doi: 10.1016/j.jaac.2024.05.023.
2. Mniejsza śmiertelność pacjentów z ADHD z powodów naturalnych i nienaturalnych (szczególnie tych): Li L, Zhu N, Zhang L i in., 2024, ADHD Pharmacotherapy and Mortality in Individuals With ADHD, JAMA, 10.1001/jama.2024.0851.
3. Krótsze życie osób z ADHD choćby o 12 lat w porównaniu z rówieśnikami o podobnym stanie zdrowia: Barkley, R. A., & Fischer, M., 2019, Hyperactive Child Syndrome and Estimated Life Expectancy at Young Adult Follow-Up: The Role of ADHD Persistence and Other Potential Predictors, Journal of Attention Disorders, 907-923, doi: 10.1177/1087054718816164.
4. ADHD wiąże się z krótszą oczekiwaną długością życia: O’Nions E I in., 2025, Life expectancy and years of life lost for adults with diagnosed ADHD in the UK: matched cohort study. Br J Psychiatry. 2025 Jan 23:1-8. doi: 10.1192/bjp.2024.199.
5. Leki na ADHD zmniejszają ryzyko używania substancji i przypadkowego zatrucia lub przedawkowania: Levin FR i in., 2024, Treating Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Matters, JAMA, doi: 10.1001/jama.2024.1755.
6. Leki na ADHD nie są związane ze zwiększonym wskaźnikiem nadużywania substancji. W rzeczywistości wskaźnik w był niższy wśród osób, którym przepisano leki na ADHD: Zheng Chang i in., 2014, „Stimulant ADHD medication and risk for substance abuse”, J Child Psychol Psychiatry, doi: 10.1111/jcpp.12164.
7. Zmniejszone ryzyko zachowań samobójczyych, hospitalizacji psychiatrycznej i niepsychiatrycznej: Taipale H i in., 2024, „Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Medications and Work Disability and Mental Health Outcomes”, JAMA Netw Open, doi:10.1001/jamanetworkopen.2024.2859.
8. Leki stymulujące wiązały się ze zmniejszonym ryzykiem prób samobójczych u pacjentów z ADHD Zheng Chang I in., 2020, Medication for Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder and Risk for Suicide Attempts, Biol Psychiatry 452-458, doi: 10.1016/j.biopsych.2019.12.003.
9. Stosowanie leków na ADHD u nastolatków i dorosłych wiązało się z mniejszą liczbą hospitalizacji z powodu chorób psychicznych i niepsychiatrycznych i z mniejszym ryzykiem zachowań samobójczych: Heidi Taipale I in., 2024, Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Medications and Work Disability and Mental Health Outcomes, JAMA Netw Open, doi: 10.1001/jamanetworkopen.2024.2859.
10. 14-miesięczne randomizowane badanie kliniczne strategii leczenia zaburzeń uwagi i nadpobudliwości psychoruchowej:A 14-month randomized clinical trial of treatment strategies for attention-deficit/hyperactivity disorder. The MTA Cooperative Group. Multimodal Treatment Study of Children with ADHD. Arch Gen Psychiatry. 1999 Dec;56(12):1073-86. doi: 10.1001/archpsyc.56.12.1073. PMID: 10591283.
11. Konsensus Europejski w sprawie diagnostyki i leczenia ADHD: Kooij J.J.S. i in., Updated European Consensus Statement on diagnosis and treatment of adult ADHD, European Psychiatry, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30453134/.