Nalewki używane w recepturze muszą mieć określoną zawartość substancji czynnych zgodnie z wymogami Farmakopei. Rozpuszczalnikiem jest etanol o stężeniu 40-70%. Działa on jako ekstraktant i konserwant. Nalewki recepturowe stosowane są jako składnik mieszanek leczniczych oraz maści i roztworów do użytku zewnętrznego. Wspomagają one leczenie chorób układu pokarmowego, nerwowego i oddechowego.
Do najczęściej spotykanych nalewek w recepturze zaliczamy:
- nalewkę z kozłka lekarskiego (Tinctura Valerianae);
- nalewkę z pokrzyku wilczej jagody (Tinctura Belladonnae);
- nalewkę z ziela miłka wiosennego (Tinctura Adonis vernalis titrata);
- nalewkę z mięty pieprzowej (Tinctura Menthae piperitae).
Zobacz też: Przegląd nalewek stosowanych w recepturze aptecznej
Trwałość leku robionego
Trwałość leku robionego to okres, w którym lek recepturowy zachowuje swoje adekwatności fizykochemiczne, mikrobiologiczne oraz farmakologiczne, gwarantując jego skuteczność i bezpieczeństwo stosowania. Lek należy uznać za trwały, jeżeli rozkład chemiczny substancji leczniczej nie przekracza wartości 10% początkowej zawartości.
Czynniki, które wpływają na trwałość leku robionego, to:
- skład – stabilność substancji czynnych i pomocniczych;
- postać farmaceutyczna – roztwory wodne mają krótszą trwałość niż proszki czy maści;
- warunki przechowywania – wpływ temperatury, wilgotności, dostępu powietrza i światła;
- rodzaj opakowania, w których przechowywany jest produkt;
- obecność konserwantów;
- termin ważności leku robionego.
Czytaj również:
Nalewki w recepturze
Co wpływa na trwałość nalewek stosowanych w recepturze?
Trwałość nalewek jest z reguły ograniczona. Rozpuszczone w nich koloidalne składniki wielkocząsteczkowe ulegają z czasem koagulacji i podczas dłuższego przechowywania wydzielają się w postaci osadu. Może to być przyczyną zmniejszania się zawartości związków czynnych na skutek ich adsorpcji na powierzchni wytrąconego osadu.
Kolejną z przyczyn niepożądanych zmian chemicznych jest światło, katalizujące reakcje typu utleniania i hydrolizy. Nalewki przechowywane w jasnym, ciepłym miejscu mogą szybciej tracić adekwatności, gdyż światło i ciepło mogą powodować degradację składników aktywnych i przyspieszać procesy utleniania.
Niekorzystny wpływ na trwałość nalewek ma również zmniejszenie ilości etanolu, które zachodzi podczas jego odparowywania podczas przechowywania nalewek. Dlatego wymagane jest magazynowanie tych roztworów w szczelnych, ciemnych pojemnikach w temperaturze pokojowej. Szklane, ciemne butelki są najlepsze do przechowywania nalewek. Chronią bowiem przed światłem i nie reagują chemicznie z ich składnikami. Im wyższe stężenie alkoholu, tym lepsza konserwacja nalewki. Alkohol działa bowiem jako środek antyseptyczny, zapobiegając namnażaniu drobnoustrojów.
Czytaj także: Nalewki stosowane zewnętrznie
Na trwałość nalewek wpływa też rodzaj surowca roślinnego
Niektóre składniki roślinne zawierają substancje, które mogą wpływać na stabilność nalewki, np. garbniki, olejki eteryczne czy flawonoidy, które mogą ulegać utlenianiu lub rozpadowi.
Obecność cukru może wpływać na trwałość preparatu, gdyż w dużych ilościach może sprzyjać fermentacji, w przypadku gdy nalewka jest niewystarczająco alkoholowa. Cukier w odpowiednich ilościach działa jako konserwant.
Kontakt nalewek z powietrzem, nieodpowiednie warunki przechowywania lub użycie niesterylnych naczyń może prowadzić do zanieczyszczeń mikrobiologicznych, rozwoju pleśni, bakterii, drożdży, które mogą zepsuć roztwór.
Zbyt częste otwieranie butelki z nalewką może przyspieszać procesy utleniania, co prowadzi do zmiany barwy, smaku i skuteczności nalewki.
Należy również wspomnieć o wpływie niektórych składników na pH nalewki. Jego zmiana wpływa na stabilność substancji czynnych i ich trwałość w roztworze.
Zobacz też: Prawdziwe oblicze mieszanek
Przeprowadzone w ostatnich czasach badania nad poprawą trwałości nalewek doprowadziły do opracowania specjalnych metod przygotowywania niektórych z nich. Nalewki tak otrzymywane głównie na skalę przemysłową zachowują trwałość dłuższą niż 12 miesięcy.
Zwiększenie trwałości leku wykonywanego w recepturze jak i na skalę przemysłową można uzyskać poprzez wybór:
- odpowiedniej formy substancji leczniczej;
- opakowania;
- procesu technologicznego;
- warunków przechowywania.
Autor: mgr farm. Sylwia Bogiel
Bibliografia:
- Janicki S., Fiebig A., Sznitowska A., Farmacja stosowana, Podręcznik dla studentów farmacji, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006
- Jachowicz R., Farmacja praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007
- Pandyra Kowalska-B. Nalewki w recepturze i nie tylko. Aptekarz Polski, https://www.aptekarzpolski.pl/receptura/nalewki-w-recepturze-i-nie-tylko/ (opublikowano: 12.09.2023, dostęp: 20.03.2025)
- Jachowicz R., Receptura apteczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010
- Bednarska S. Nalewki w recepturze aptecznej. Farmacja Praktyczna, https://farmacjapraktyczna.pl/opieka-farmaceutyczna/nalewki-w-recepturze-aptecznej (opublikowano: 08.11.2022, dostęp: 20.03.2025)
