Świadomość fonologiczna to zdolność dostrzegania i manipulowania strukturą dźwiękową języka mówionego – od całych wyrazów, przez sylaby, aż po pojedyncze głoski (fonemy). Jest to najważniejszy element rozwoju językowego dziecka, a jej poziom ma ogromne znaczenie dla nauki czytania i pisania.
Świadomość fonologiczna obejmuje m.in.:
- rozpoznawanie rymów i rytmu mowy,
- umiejętność dzielenia słów na sylaby i głoski,
- wyodrębnianie pierwszej i ostatniej głoski w słowie,
- manipulowanie fonemami (np. zmiana jednej głoski w słowie).
Związek z dysleksją
Według Międzynarodowego Towarzystwa Dysleksji (2003), dysleksja to specyficzne zaburzenie językowe, charakteryzujące się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co często wynika z niewystarczających zdolności przetwarzania fonologicznego. To oznacza, iż dzieci z dysleksją mogą mieć trudności z rozpoznawaniem i łączeniem dźwięków w słowa.
Jak diagnozować świadomość fonologiczną?
Diagnoza może obejmować różnorodne zadania, które oceniają zdolność dziecka do analizowania i manipulowania dźwiękami w słowach:
Typowe próby diagnostyczne:
- Wskaż słowo, które nie pasuje (np. rak, mak, kot).
- Rozpoznaj rym (czy „mama” rymuje się z „rama”?).
- Zamień głoskę (np. „rak” → „mak”).
- Synteza głosek (z głosek /s/-/o/-/k/ powiedz słowo: „sok”).
- Analiza fonemowa (jakie głoski tworzą słowo „mak”?).
- Podział i liczenie głosek („mama” – ile głosek?).
Jak kształtować świadomość fonologiczną?
Proces rozwijania tej umiejętności przebiega etapami:
I etap: rozwój fonologiczny
Ćwiczenia rozwijające słuch fonemowy i analityczne myślenie językowe:
- Porównywanie głosek w różnych pozycjach słowa.
- Wyodrębnianie głosek (początkowej, środkowej, końcowej).
- Liczenie głosek w słowie.
- Pomijanie lub zastępowanie głosek.
- Tworzenie rymów i aliteracji.
II etap: skojarzenie głoska – litera
- Nauka dekodowania: przekształcanie liter na głoski.
- Automatyzacja czytania – skrócenie czasu rozpoznawania słów.
Dlaczego to takie ważne?
Brak rozwiniętej świadomości fonologicznej u dziecka może prowadzić do:
- trudności w nauce czytania,
- błędów w pisowni,
- wolniejszego tempa uczenia się,
- frustracji i obniżonej motywacji.
Dlatego tak istotna jest wczesna diagnoza i wspomaganie rozwoju tych umiejętności – najlepiej już w przedszkolu.
Bibliografia:
- Kaja B. (red.) (2003). Diagnoza dysleksji. Bydgoszcz: Akademia Bydgoska.
- Zakrzewska B. (2005). Trudności w czytaniu i pisaniu. Warszawa: WSiP.
- Jarosz E., Wysocka E. (2006). Diagnoza psychopedagogiczna. Warszawa: Wyd. „Żak”.
Autor: Katarzyna Gawrońska – Czytelniczka Portalu
Post Co to jest świadomość fonologiczna? pojawił się poraz pierwszy w Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli.
