Co dalej z reformą psychiatrii?

Zdjęcie: Szymon Czerwiński

Debata o zdrowiu psychicznym Polaków i przyszłości reformy psychiatrii w Polsce była tematem sesji pierwszego dnia IX Kongresu Wizja Zdrowia – Diagnoza i Przyszłość – Foresight Medyczny. Jak mówił w czasie dyskusji dr Tomasz Rowiński z Rady ds. Zdrowia Psychicznego przy Ministrze Zdrowia, 10-miesięczne prace nad raportem z pilotażu w zakresie centrów zdrowia psychicznego zostały zakończone i został on przedłożony minister zdrowia.

Raport z rekomendacjami i docelowym modelem opieki

– Raport końcowy naświetla status quo, jakie jest w tej chwili, o ile chodzi o centra zdrowia psychicznego. Problemy, jakie zidentyfikowano w trakcie pilotażu, zostały w nim ujęte. Przeanalizowaliśmy wiele raportów z biura pilotażu, a także z WHO. Wszystkie te rekomendacje uwzględniliśmy. Oprócz tego mieliśmy własne analizy, Narodowy Fundusz Zdrowia przedstawił też swoje. Raport został przegłosowany prawie jednomyślnie i wysłany do pani minister. Czekamy tylko na uzupełnienie go o pewne dane przez NFZ – przekazał dr Tomasz Rowiński.

Jak podkreślił, raport zawiera także rekomendacje oraz docelowy model opieki, uwzględniający problemy, jakie zostały zidentyfikowane w pilotażu.

– Dokument uwzględnia utrzymanie budżetu populacyjnego, ale z określoną liczbą wskaźników jakościowych, ilościowych, grupą pacjentów, która jest do zaopiekowania. To analizowała również Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, ponieważ była to jej propozycja, o ile chodzi o model finansowy tego rodzaju opieki psychiatrycznej – wyjaśnił ekspert.

– Problemy, jakie napotkaliśmy podczas pracy nad tym dokumentem, to niekompletne dane. Nie widzimy w systemie na przykład wskaźników jakościowych, związanych choćby z tak zwaną przewlekłością choroby. Nie mamy takich danych, żeby dobrze oszacować budżet tego programu po wyjściu z pilotażu. To była podstawa do tego, żeby przedłużyć pilotaż, ale już od stycznia, i taka była też propozycja zespołu: wprowadzić konkretny pomiar wskaźników ilościowych, jakościowych, które mają być już później docelowo powiązane z finansowaniem CZP – dodał.

Pilotaż jako narzędzie transformacji systemu opieki psychiatrycznej

Jak przekazał dr Rowiński, raport zawiera także harmonogram prac legislacyjnych i tego, co powinno się wydarzyć, aby wyjść z pilotażu w styczniu 2027 r. Zawiera również propozycję, żeby nadchodzący rok był czasem przygotowania do wyjścia z pilotażu z symulacją sposobu finansowania, wskaźników, żeby każdy miał możliwość na przygotowanie się do tego.

– Nasza rekomendacja była taka, żeby nie traktować tego jako pilotaż, tylko jako narzędzia transformacji systemu. Jak analizowaliśmy, to co się działo w poszczególnych województwach, to jest, myślę, jedyny sukces w Polsce, gdzie się udało odwrócić piramidę świadczeń, to w zakresie psychiatrii w województwie małopolskim. Trwało to 6 lat, ale się udało. Są więc takie województwa, ta transformacja się udała. Co do szczegółów - zespół ustalił, iż raport będzie opublikowany, ale ostateczna decyzja należy do pani minister – dodał dr Rowiński.

Jak podkreślił, zaproponowany przez zespół model jest wdrażalny w naszym systemie. Mamy do tego odpowiednie zasoby, mamy zdolności organizacyjne do jego wdrożenia w całej Polsce. Co nie oznacza, że będzie łatwo wprowadzić go w życie.

Pilotaż CZP także w przyszłym roku

W czasie dyskusji Maciej Karaszewski, dyrektor Departamentu Lecznictwa w Ministerstwie Zdrowia, wzbraniał się przed ujawnianiem szczegółów raportu.

– O szczegółach raportu i zawartych w nim wnioskach nie mogę mówić, dlatego iż nie zostało to zaakceptowane przez panią minister. Więc powiem teraz, o czym minister Tomasz Maciejewski już poinformował – tak, przedłużamy pilotaż na przyszły rok, ponieważ trzeba go kontynuować do momentu, kiedy ten ostatni rok będzie rokiem transformacji – stwierdził, dodając, iż w raporcie są pewne elementy oceny tego, czego pierwotnie w pilotażu nie było: wskaźników dotyczących jakości, efektywności działania.

– prawdopodobnie przyszły rok, choć tego nie mogę powiedzieć na 100 proc., pozostanie na obecnych zasadach finansowania pilotażu, czyli zostanie utrzymana stawka kapitacyjna na jednego mieszkańca. Jeżeli pilotaż będzie przedłużany, to oczywiście pieniądze na jego sfinansowanie muszą się znaleźć. Poprzednio było to 2,5 mld dodatkowo ujęte w planie finansowym NFZ. Ponieważ fundusz planuje swoje wydatki z wyprzedzeniem, a zgodnie z obecnymi zapisami pilotaż kończy się 31 grudnia tego roku, więc trudno, żeby na ten cel zostały ujęte środki w planie finansowym i NFZ przewidział ten wydatek, co nie znaczy, iż tych pieniędzy nie będzie. One nie zostaną uwzględnione w przyszłym roku po zmianie planu finansowego – mówił dyrektor Karaszewski.

Coraz gorsza kondycja psychiczna dzieci i młodzieży

Jak mówiła w czasie dyskusji dr Aleksandra Lewandowska, konsultant krajowa w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, pomimo trwającego od kilku lat wdrażania nowego modelu opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży kondycja psychiczna najmłodszych z roku na rok ulega pogorszeniu. I jest to widoczne w statystykach dotyczących realizowanych świadczeń na wszystkich trzech poziomach referencyjnych dla dzieci, młodzieży i ich bliskich.

– Co roku przygotowuję w tym zakresie raport konsultanta krajowego dla Ministerstwa Zdrowia i z każdym rokiem, od wybuchu pandemii, liczba najmłodszych naszych pacjentów wymagających opieki specjalistycznej się zwiększa. Porównanie roku 2024 z 2023 to wzrost o niemal 90 tysięcy dzieci i nastolatków wymagających takiej opieki. Biorąc pod uwagę doświadczenia kliniczne i to, co obserwujemy jako specjaliści, żeby ta sytuacja się zmieniła, potrzebna jest większa dostępność w zakresie opieki specjalistycznej – przekazała.

– Można powiedzieć, iż z każdym miesiącem przybywa nam zarówno ośrodków pierwszego poziomu referencyjnego, jak i drugiego poziomu. Natomiast pomimo wzrostu dostępności zapotrzebowanie z każdym rokiem jest dużo większe. I o ile naprawdę nie pochylimy się nad tym, żeby opracować ścieżkę opieki nad dzieckiem i nastolatkiem, uwzględniając rolę poszczególnych specjalistów w odniesieniu do konkretnych resortów, o ile ta ścieżka nie będzie opracowana w zespole międzyresortowym z uwzględnieniem kompetencji poszczególnych specjalistów i poszczególnych zadań, to można powiedzieć, iż nie wyjdziemy z tej trudnej sytuacji – dodała ekspertka.

Dr Lewandowska zwróciła też uwagę na kwestię zbyt małych środków przeznaczanych na profilaktykę, która w odniesieniu do dzieci i młodzieży powinna być realizowana we współpracy z resortem edukacji, a jej oddziaływanie winno być skierowane nie tylko do populacji dzieci i młodzieży, ale do całej populacji.

Wyzwania w populacji dorosłych

Jak mówił w czasie dyskusji prof. Piotr Gałecki, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii, najczęściej rozpoznawane zaburzenia psychiczne w populacji osób dorosłych to grupa zaburzeń lękowych, uzależnienia.

– Najczęściej w Polsce jest to uzależnienie od alkoholu i na trzecim miejscu plasują się zaburzenia depresyjne. jeżeli chodzi o takie klasyczne, standardowe, kojarzone z psychiatrią zaburzenia psychiczne, takie jak schizofrenia czy choroba afektywna dwubiegunowa, to obserwujemy stabilizację rozpowszechnienia w Europie tych jednostek chorobowych, choćby z niewielką tendencją mniejszego rozpowszechnienia schizofrenii niż w badaniach, które były przeprowadzone w połowie czy pod koniec ubiegłego wieku. Warto zaznaczyć, iż dostępne leki, nowoczesna farmakoterapia w Polsce jest farmakoterapią bezpłatną lub ten koszt dostępu nie jest duży w przypadku zaburzeń lękowych czy zaburzeń depresyjnych. Są to średnio 2 zł dziennie. Tyle kosztuje tabletka leku przeciwdepresyjnego. Natomiast w grupie psychos, w grupie choroby afektywnej dwubiegunowej nowoczesne cząsteczki są dla naszych pacjentów refundowane – podkreślił specjalista.

Jak dodał, w ubiegłym roku długo postulowane rozszerzenie refundacji leków na grupę zaburzeń od schizofrenii i psychos stało się faktem, a pacjenci z zaburzeniami urojeniowymi, pacjenci z zaburzeniami schizoafektywnymi także mają dostęp do nowoczesnych terapii, których wcześniej byli pozbawieni.

– Nie bez znaczenia pozostaje fakt trwania pilotażu. Jak to określił jeden z ekspertów, ten pilotaż adekwatnie przestał być pilotażem, bo w połowie Polski jest już faktem. Zespół, powołany przez minister zdrowia Izabelę Leszczynę przesłał w ubiegłym tygodniu raport, efekt swojej pracy, do ministerstwa. Przedstawia on ścieżkę dojścia do tego, żeby system centrów zdrowia psychicznego mógł funkcjonować w całej Polsce. To jest bardzo istotne, bo wydaje się, iż takim największym wyzwaniem we współczesnej psychiatrii jest szybki dostęp do pierwszej wizyty u lekarza specjalisty i do szybkiej diagnozy. Bo cóż z tego, iż mamy w niektórych miejscach w połowie Polski dostęp do punktu zgłoszeniowo-koordynacyjnego i możemy uzyskać relatywnie gwałtownie pierwszą wizytę, o ile lekarz specjalista nie może skierować w ramach publicznej opieki zdrowotnej bezpośrednio pacjenta na badanie dodatkowe – zauważył prof. Piotr Gałecki.

– Dlatego też prawdopodobnie kolejnym krokiem środowiska będzie oczekiwanie, by diagnostyka dodatkowa była szybka. Warto podsumować na sam koniec to, co nas bardzo cieszy, iż właśnie dzisiaj pojawiła się propozycja nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Moja pobieżna analiza tych zapisów wskazuje, iż wszystkie postulaty środowiska Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego zostały uwzględnione w tym dokumencie i dlatego ta kooperacja z ministerstwem może nie jest szybka, ale za to jest systematyczna i idzie w dobrym kierunku – podsumował ekspert.