Co daje morsowanie? Wady i zalety morsowania

biohac.pl 3 lat temu
Zdjęcie: Co daje morsowanie - biohac-FB


Wchodzisz na Instagrama, a tam kolejne zdjęcie znajomego z hashtagiem „morsowałem”. Gdzieś obiło Ci się o uszy, iż jest coś takiego, ale co daje morsowanie? Po co to w ogóle robić?

Ta atrakcja osiągnęła szczyt popularności w 2021 roku i nie można zaprzeczyć jej zdrowotnych adekwatności.

W tym artykule dowiesz się jakie zalety oraz wady przynosi morsowanie. w uproszczeniu dowiesz się, co daje morsowanie.

Co to jest morsowanie?

Jeśli pojęcie nie jest dla Ciebie do końca jasne pozwól, iż po krótce opiszę czym jest.

Jakie wyróżniamy rodzaje morsowania oraz jakie są jego długoterminowe skutki?

Jaki rodzaj posiada zalety, a jaki wady.

Jeśli zaś masz tego świadomość, to w dalszej części przeprowadziliśmy z Magdą wywiad o jej początkach morsowania.

Co daje morsowanie?

Już na początku można stwierdzić, iż jest zdrowe, ale do tego przejdziemy później.

Najprościej mówiąc morsowanie lub też nazywane z angielskiego cold swimming to zanurzanie całego ciała w wodzie na krótki czas. W zależności od wrażliwości ciała „krótki okres” zanurzania może wynosić od parudziesięciu sekund do kilkunastu minut (są też zawodowcy co wytrzymują choćby do godziny.

Ciekawostką jest, iż rekord świata w morsowaniu zespołowym trwał ponad 12 godzin!). Ważne, aby w tym nie przesadzać.

Właściwie to tyle i aż tyle.

Kluczowym czynnikiem jest woda, która powinna mieć od -2 do 15 stopni celsjusza. Wtedy woda jest zimna, w związku z czym to początek morsowania. To znaczy, iż mogą to być wody rzeki, jezior, mórz, oceanów, większych kąpielisk. Najczęściej można zaobserwować osoby morsujące w okolicach jesieni i zimy. Nie znaczy to, iż tylko wtedy ta atrakcja jest dozwolona.

W zależności od tego jak ktoś definiuje morsowanie. Właśnie dlatego warto rozróżnić niektóre kategorie, aby skupić się na tym co daje morsowanie.

Gdzie najlepiej morsować?

Dla osób, które chcą sprawdzić, jak bardzo morsowanie stało się popularne polecamy mapę morsowania. (Dla tych, którzy nie wiedzą, gdzie zacząć również polecamy!).

Po naciśnięciu w śnieżynkę ukazuje się link do grupy na facebooku lub wydarzenia. Tam czekają ludzie, którzy chętnie udzielą pomocy początkującym .

Jeśli po naciśnięciu śnieżynki nie ma linku do grupy znajduje się jedynie opis. Znaczy to tyle, iż na pewno w okolicy, gdzieś takie wydarzenie ma miejsce o konkretnej godzinie.

Wybierz swoje miejsce do morsowania na poniższej mapie.

mapa morsowania

Jeśli uparty znajomy ciągle mówi o morsowaniu, ale upiera się, iż nie ma gdzie, to…

Pobierz tę mapę i pokaż mu na telefonie

Zapytaliśmy Magdę o jej pierwsze wrażenia z morsowania

Czym dla Ciebie jest morsowanie?

Morsowanie to dla mnie przede wszystkim interesujący sposób na spędzenie wolnego czasu. Lubię próbować nowych form aktywności, szczególnie nie mając nigdy z nimi do czynienia.

Morsowanie stanowi też dla mnie pewien sposób wyzwania – czy ja jako osoba ciepłolubna przeciwstawię się niskim temperaturom?

Jak wyglądały Twoje początki?

Czułam podekscytowanie, ale jednocześnie nie wiedziałam, czy dam radę.

Na początku zrobiłam rozgrzewkę, żeby pobudzić krążenie.

Po 15 minutach rozgrzewki byłam już bardziej przekonana do wejścia do wody.

Zrobiłam zdecydowany krok w kierunku jeziora, jednocześnie starając się nie myśleć o chłodzie.

Na początku mojej przygody czas spędzony w wodzie wynosił 45 sekund.

W miejscu kontaktu ciała z wodą miałam odczucie, jakby ktoś wbijał mi milion małych igiełek w skórę.

Nie było to nie do wytrzymania.

Czy zauważyłaś jakieś efekty?

Po pierwszym morsowaniu największym moim problemem stanowiło ogrzanie stóp. Reszta ciała bardzo gwałtownie się ogrzała.

Obniżył się mój poziom stresu i czułam spokój, ale także głód.

Co powiedziałabyś, aby przekonać znajomego?

Morsowanie to dobry sposób na pokonanie swoich psychicznych barier. Będziesz miał satysfakcję i na pewno pomoże Ci to w walce ze stresem.

Nie taki diabeł straszny jak go malują.

Dzięki Magda za podzielenie się z nami swoimi doświadczeniami w tym krótkim wywiadzie!

Ciało podczas morsowania jest odkryte – sprawdź wpływ światła
Jak wykorzystać światło niebieskie oraz światło czerwone dla swojego zdrowia?

Skąd pomysł, iż morsowanie jest zdrowe?

Początki takie pomysłu można domniemywać już u Hipokratesa, który sugerował, iż kąpiele w zimnej wodzie mają za zadanie „przegonić zmęczenie”. Mówił o używaniu okładów z zimnej wody, bo miały one powodować zmniejszony ból. Jak można zaobserwować, wiele się nie mylił.

W XVI wieku lekarz Józef Struś rozpowszechniał leczenie zimnymi kąpielami. Był nadwornym lekarzem Króla Zygmunta, stąd też taka informacja przeżyła. Fakt, iż w dzisiejszej medycynie okładanie ran zimnym okładem nie jest niczym niezwykłym. Swoje początki zawdzięcza właśnie takiej historii.

Jednak takie domysły najlepiej potwierdzać konkretnymi danymi. W tamtych czasach nie było danych statystycznych ani specjalnie opracowanych grup badawczych jak do tej pory. Stąd też, aby wiedzieć, co daje morsowanie, należało najpierw przebadać osoby, które morsują oraz osoby, które nigdy tego nie robiły. Później porównać co to daje morsującym tzn. sprawdzić wpływ na ich organizm.

Kiedy można nazwać coś morsowaniem?

Morsowanie można podzielić na dość subiektywne kategorie. Z racji, iż każdy człowiek ma inną wagę, wzrost oraz układ krążenia warto dobrać temperaturę do swoich potrzeb. jeżeli nie jest to możliwe, to starać się nie przebywać zbyt długo w zimnej wodzie.

Za morsowanie uznaje się zanurzenie w wodzie niższej niż 15 stopni Celsjusza.

Dla porównania International Winter Swmming Associaton [1] posiada trzy różne kategorie wody ze względu na odbywające się zawody:

  1. Lodowata woda: -2 do +2 stopni Celsjusza.
  2. Zamarzająca woda: +2,1 do +5 stopni Celsjusza.
  3. Zimna woda: +5,1 do +9 stopni Celsjusza [2].

Czy jeżeli zanurzam się w wodzie o temperaturze powyżej 15 stopni Celsjusza, to nie morsuję?

Według definicji nie, patrząc obiektywnie – jeszcze nie.

Warto zacząć od zimnych pryszniców, aby sprostać wymaganiom lodowatego zanurzania się w wodzie, a tym samym doznać zalet morsowania.

Po więcej na temat zdefiniowania czym jest morsowanie, odsyłam do filmu Dawida Myśliwca, który ujmuje część z badań nad morsowaniem.

Flow i morsowanie – czy jest możliwe?
Stan flow – co to jest i jak go osiągnąć?

Od którego momentu liczyć czas morsowania?

Morsowanie należy liczyć od momentu ekspozycji nagiego ciała na zimne powietrze. Natomiast czas spędzony w wodzie to czas, który należy liczyć, aby nasze ciało nie zamarzło.

Jak z bieganiem – przebiegnięta trasa to jedno, ale rozgrzewka, ubiór i nastawienie to drugie.

Co daje morsowanie? Jest dobre?

To nie jest tak, iż jest dobre czy też niedobre… gdybym miał powiedzieć, co cenię w życiu najbardziej to… zimna woda. Zimna woda, która mówi nam, co daje morsowanie i jakie są zalety tegoż czynu. A potem można sadzić marchew

I po tym lekko nawiązującym wprowadzeniu, odpowiadam na pytanie.

Tak, morsowanie jest dobre. Również tak, jak wszystko ma swoje jasne, jak i ciemne strony. Poniżej postaram się przytoczyć najważniejsze kwestie zanurzania się w zimnej wodzie.

Fragment nawiązuje do cytatu Skryby z filmu "Asterix i Obelix: Misja Kleopatra".

Zalety morsowania

Warto zaznaczyć, iż zalety morsowania są widoczne, kiedy takie zanurzanie się w wodzie jest stałe. Jednorazowe kąpiele mogą przynosić tylko niektóre efekty.

  1. Regeneruje organizm po wysiłku fizycznym redukuje stres, co jest również świetną długotrwałą metodą zwalczania stresu [3].
  2. Pomaga w zaburzeniach nastroju zmniejsza powstanie depresji, a choćby działa przeciwdepresyjnie – dzięki aktywacji układu przywspółczulnego organizmu [4].
  3. Nagłe zmiany temperatury spowodowane przez morsowanie zwiększa wydolność układu sercowo-naczyniowego [5].
  4. Poprawia kondycję skóry – zwiększa się jej ukrwienie, co wpływa na jej wygląd.
  5. Poprawia parametry krwi – zanurzanie w zimnej wodzie obniża produkty peroksydacji lipidów – również poprawia profil hormonalny [6].
  6. Poprawia odporność – usprawnia układ limfatyczny oraz nerwowy, jeżeli eskpozycja na zimno jest krótkotrwała [7].
  7. Zmniejsza potencjalne zarażenie się chorobami górnych dróg oddechowych choćby o 40% – co może mieć również wpływ ze zwiększoną odporność organizmu [8].
  8. Redukuje stany zapalne – nie bez powodu dajemy okłady z zimna na nagrzewające miejsca, które wręcz „płoną” [9] [10].
  9. Pomaga kontrolować ciepło – zwiększa ilość brunatnej tkanki tłuszczowej, a ta powoduje szybsze wytwarzanie ciepła [11].
  10. Zwiększa odporność na zimno – im zimniej tym organizm musi się chronić spalaniem kalorii, a to podnosi podstawową przemianę materii [12].
  11. Poprawa samopoczucia oraz zwiększenie motywacji – z racji wydzielania się dopaminy, adrenaliny i noradrenaliny człowiek czuje się o wiele lepiej. Tak jakby mógł zrobić więcej niż do tej pory.

Wady morsowania

Jak wszystko ma dwie strony medalu, tak również przedstawione zostały wady morsowania. Wady w rozumieniu, co może pójść źle. Oto kilka z nich:

  1. Długotrwała ekspozycja na zimno (taka, po której człowiek nie doznaje regeneracji) obniża odporność na infekcje [12].
  2. Możliwość odmrożenia, a choćby doznania hipotermii – najczęściej się zdarza, gdy kąpiel w lodowatej wodzie jest zbyt długa oraz bez odpowiednich zabezpieczeń [13].
  3. Doznania zimnej wody mogą prowadzić do hiperwentylacji, a te zaś do hipokapnii (spadku stężenia dwutlenku węgla we krwi), co skutkować może bezdechem, a to prowadzi do niedokrwienia mózgu.
  4. Długoterminowy kontakt z zimną wodą powoduje drżenie mięśni (ponieważ starają się ocieplić organizm), a to powoduje szybsze męczenie i może doprowadzić do skurczów.
  5. Mała próbka badawcza również mówi o zwiększonej liczbie śmierci spowodowanej zawałami serca – może to być błąd statystyczny, jednak warto o tym wspomnieć. Może to mieć wpływ z układem krążenia.
  6. Doprowadzić może do szoku termicznego z racji swojej niskiej temperatury – każdy człowiek znosi temperaturę inaczej, więc warto to mieć na uwadze [14].

Może lista wad morsowania nie jest tak długa, jak lista zalet, jednak jest dość niebezpieczna.

Stąd też po odpowiedzi, co daje morsowanie dobrze zwrócić uwagę, jakie są przeciwwskazania morsowania. Każdy, kto chciałbym zakosztować zimnej kąpieli, musi wiedzieć o możliwych konsekwencjach, ale i o tym, kiedy nie powinien morsować.

Kiedy lepiej nie morsować – przeciwwskazania

Na początku warto wspomnieć, iż morsowanie powinno odbywać się przy asekuracji osób doświadczonych. Największym zagrożeniem jest zanurzanie się do wody samotnie. Tak samo, jak przy pływaniu w zwykłym jeziorze czy basenie. Zwykły skurcz może doprowadzić do zatonięcia, a morsowanie może również doprowadzić do szoku termicznego. jeżeli jest taka możliwość to najlepiej wybrać się większą grupą lub znaleźć towarzystwa morsowania.

W znalezieniu kompanów pomoże Ci w tym mapa morsowania zamieszczona wyżej.

To powiedziawszy, należy skonsultować się z lekarzem przed pierwszym wejściem do lodowatej wody. A jeżeli masz zdiagnozowaną jedną z poniższych chorób, lepiej sobie odpuść:

  1. Choroby układu sercowego naczyniowego – przede wszystkim chorzy na nadciśnienie tętnicze. Osoby, których układ „hartowania” ciała nie działa prawidłowo, może przynieść odwrotny skutek.
  2. Choroby układu nerwowego: padaczka czy borelioza.
  3. Choroby układu krążenia: choroba niedokrwienna serca.
  4. Choroba nerek
  5. Problemy kardiologiczne : zespół długiego QT (sprzyja wystąpieniu migotaniu komór serca) [17].

Takie przeciwwskazania można uznać za pewną wadę morsowania – w końcu nie każdemu przystanie zakosztować lodowatej kąpieli. Jak zostało wspomniane wcześniej najlepiej udać się do lekarza i zaczerpnąć jego profesjonalnej opinii. Niektóre z tych chorób mogą przekreślić wszystko, co daje morsowanie, a inne jednie zmniejszają czas trwania lodowatych kąpieli.

Nie morsuj, jeżeli jesteś wyczerpany – popraw jakość swojego snu
4 sposoby na poprawę snu! Efekty sprawdzisz w aplikacji

Metoda Wim Hofa – czym różni się od morsowania?

Każdego, kogo zainteresowało w jakimś stopniu morsowanie prędzej czy później natknie się na taką osobistość jak Wim Hof oraz jego metodę.

Sam autor jest znany jako „człowiek lodu” i bił różne rekordy, ukazując w ten sposób, iż człowiek może przezwyciężyć zimno. Takie nastawienie zainteresowało parę naukowców, którzy towarzyszyli mu w biciu rekordów, a to stało się początkiem ery badań nad zimnem.

Czym jest metoda Wim Hofa?

Jest to połączenie trzech elementów:

  1. Oddechu
  2. Ekspozycji na zimno.
  3. Medytacji

Jej celem jest zwiększenie dobrego samopoczucia oraz całkowite usprawnienie funkcjonowania organizmu.

W jaki sposób wykonywać metodę Wim Hofa?

Do pomocy możesz wykorzystać aplikację Wim Hof Method na Androida lub na iOS.

  1. Oddychanie – Wim Hof poleca 30-40 oddechów w spokojnym tempie, oddychając przeponą oraz płucami. Tak naprawdę to jedno z możliwych ćwiczeń oddechowych. Nie wykonuj oddechów w taki sposób, aby doprowadzić do hiperwentylacji. W ten sposób możesz jedynie sobie zagrozić. Takich serii zrób 3 lub 4.
  2. Ekspozycja na zimno – Na początku Wim Hof zaleca brać zimne prysznice, przechodząc do lodowych kąpieli aż do spacerów w niskich temperaturach. Stąd też jest to dobry początek do rozpoczęcia morsowania. jeżeli zimny prysznic to choćby za dużo to można najpierw nagrzać organizm ciepłą wodą, a później przez około 30 sekund zimną.
  3. Medytacja – w tym punkcie głównie mowa o obecności w danej chwili. Skupianiu się na tym, jak zimno otacza nasz organizm oraz jak oddychanie wpłynęło na jego odczuwanie. Chodzi o doznawanie tego, co się teraz dzieje i zapamiętanie tego uczucia. Ma to budować pewne nastawienie, a przede wszystkim burzyć przekonania, iż zimno szkodzi i powoduje choroby.

A co ma wspólnego z morsowaniem?

Metoda Wim Hofa stanowi bardziej przygotowanie do morsowania – oczywiście stosując ją bezpiecznie – jednak są osoby, które lubią ekstremalne wrażenia i tak jak sam Wim Hof wystawiają się na ekspozycję ekstremalnego zimna.

Główna porada - jak przygotować się do morsowania

Na początku warto zaczerpnąć wiedzy od profesjonalistów i osób, które zajmują się morsowaniem latami. Oprócz tego jest najważniejsza rada, która powinna towarzyszyć przed każdym zanurzeniem się w lodowatej wodzie:

Zmień nastawienie – to jest najważniejsza kwestia.

Po spróbowaniu morsowania dowiesz się, czy jest to metoda dla Ciebie, czy może nigdy więcej jej nie zaznasz. Chociaż patrząc na zalety morsowania, warto rozważyć czy choćby rekreacyjnie nie wyjść ze znajomymi

Oprócz nastawienia można na początku zastosować metodę Wim Hofa w lżejszym wykonaniu.

  1. Przed wejściem do wody zawsze głęboko oddychaj – pamiętaj, żeby uważać na hiperwentylację.
  2. Miej doświadczenia z zimnym prysznicem.
  3. Reaguj na zimno i akceptuj ten stan rzeczy.

Popraw również jakoś swojego mózgu dzięki prostych ćwiczeń
3 proste ćwiczenia na poprawę pracy mózgu

Konsultacje z lekarzem

W tym artykule padło to nie raz i dla pewności należy wspomnieć o tym kolejny. Bez względu na to, co daje morsowanie i jakie ma zalety.

JEŚLI NIE MORSOWAŁEŚ, SKONSULTUJ SIĘ Z LEKARZEM.

Profesjonaliści oraz doświadczone osoby powiedzą dokładnie to samo. To nie są żarty. W przypadku, gdy coś się stanie, reakcja jest o wiele wolniejsza niż w przypadku normalnej wody.

Dlatego zamieszczam ulotkę, która powinna być zamieszczona do każdego wyjścia.

„Przed użyciem skonsultuj się z lekarzem lub morsoceutą (neologizm wymyślony na potrzeby artykułu), gdyż każde wyjście niewłaściwie stosowane może zagrażać Twojemu życiu lub zdrowiu” .

Anonimowy Doktor

Jakie skutki uboczne powoduje morsowanie?

W tym artykule zostało potwierdzone wiele zalet morsowania badaniami naukowymi, ale czy są jakieś skutku uboczne lodowatych kąpieli?

Oczywiście!

  1. Zwiększenie motywacji.
  2. Poprawa jakości snu.
  3. Stała tolerancja na zimno.
  4. Zwiększony prestiż wśród znajomych.
  5. Zdjęcia w tłumie ludzi, którzy również uwielbiają zimne kąpiele.

Kto powiedział, iż skutki uboczne mają być negatywne? To jest czysto subiektywna lista, bo jak każda rutyna i ta powoduje wiele dobrego.

A co daje morsowanie innym?

Co daje morsowanie? Podsumowanie

To jak to jest? Morsować czy nie morsować? Oto w pigułce co daje morsowanie, aby każdy z osobna mógł stwierdzić czy warto.

Zalety morsowania:

  1. Regeneruje organizm.
  2. Redukuje stres.
  3. Działa przeciwdepresyjnie.
  4. Zwiększa odporność na zimno.
  5. Poprawia samopoczucie.
  6. Redukuje stan zapalny.
  7. Pomaga schudnąć.
  8. Poprawia ogólną odporność oraz
  9. Poprawia: parametry krwi, kondycję skóry, wydolność układu sercowo-naczyniowego oraz usprawnia układ oddechowy.

Wady morsowania:

  1. Długotrwałe kąpiele bez możliwości regeneracji organizmu powodują obniżenie odporności na infekcje.
  2. Możliwość odmrożenia.
  3. Możliwość doznania hipotermii.
  4. Możliwość hiperwentylacji, co prowadzi do niedokrwienia mózgu.
  5. Drżenie mięśni – szybsze zmęczenie.
  6. Możliwość doznania szoku termicznego.
  7. Zwiększone prawdopodobieństwo zawału serca*.

Mam nadzieję, iż ta lista pomoże zdecydować się większej liczbie osób na podjęcie tego typu aktywności fizycznej.

No i warto wspomnieć jeszcze raz. Wady morsowania minimalizuje się poprzez kontakt z lekarzem.

* Tu może paść pytanie, czy systematyczne morsowanie nie przeciwdziała zawałom?
Na ten moment jedno badanie, w którym uczestniczyły osoby morsujące i osoby, które nie morsują, wykazało, iż więcej zawałów serca jest u osób morsujących. Nie ma potwierdzonych danych, iż morsowanie spowoduje zawał, jednak nie zostało wykluczone. Może to być również błąd statystyczny.
Również można wyczytać, iż to przez obciążenie serca, co może mieć faktyczny skutek [18].

  1. International Winter Swimming Association.
  2. International Winter Swimming Association – klasyfikacja wody.
  3. Jungmann M. i inni, Effects of Cold Stimulation on Cardiac-Vagal Activation in Healthy Participants: Randomized Controlled Trial, „JMIR Formative Research”, 2 (2), 2018.
  4. Tulleken Ch., Tipton M., Massey H., Harper C. M., Open water swimming as a treatment for major depressive disorder, BMJ „Case Reports”, 2018.
  5. Publishing H.H., Ask the doctor: Is swimming in cold water okay for my heart?, Harvard Health.
  6. Gibas-Dorna M. i inni, Variations in leptin and insulin levels within one swimming season in non-obese female cold water swimmers, „Scandinavian Journal of Clinical and Laboratory Investigation”, 76 (6), 2016, s. 486–491,
  7. Voluntary activation of the sympathetic nervous system and attenuation of the innate immune response in humans Matthijs Kox, Lucas T. van Eijk, Jelle Zwaag, Joanne van den Wildenberg, Fred C. G. J. Sweep, Johannes G. van der Hoeven, and Peter Pickkers PNAS May 20, 2014 111 (20) 7379-7384.
  8. Siems W.G., Brenke R., Sommerburg O., Grune T., Improved antioxidative protection in winter swimmers, „QJM: An International Journal of Medicine”, Volume 92, Issue 4, April 1999, Pages 193–198.
  9. Tipton, M.J., Collier, N., Massey, H., Corbett, J. and Harper, M. (2017), Cold water immersion: kill or cure?. Exp Physiol, 102: 1335-1355.
  10. trial G. A. Buijze ,H. M. Y. De Jong ,M. Kox,M. G. van de Sande,D. Van Schaardenburg,R. M. Van Vugt,C. D. Popa,P. Pickkers,D. L. P. Baeten et. al., An add-on training program involving breathing exercises, cold exposure, and meditation attenuates inflammation and disease activity in axial spondyloarthritis – A proof of concept trial, „PLoS One”, 2019, 14(12).
  11. Claessens-van Ooijen AM, Westerterp KR, Wouters L, Schoffelen PF, van Steenhoven AA, van Marken Lichtenbelt WD. Heat production and body temperature during cooling and rewarming in overweight and lean men. Obesity (Silver Spring). 2006 Nov;14(11):1914-20.
  12. Mila-Kierzenkowska, Celestyna & Augustyńska, Beata & Woźniak, Alina & Boraczynski, Tomasz & Wesołowski, Roland & Sutkowy, Paweł & Szewczyk-Golec, Karolina. (2016). Wpływ zmian temperatury otoczenia na wskaźniki stresu oksydacyjnego we krwi osób regularnie poddających się kąpielom zimowym, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, t. 22, nr 1, s. 46-50.
  13. Wesołowski, Roland & Gackowska, Monika & Woźniak, Alina & Mila-Kierzenkowska, Celestyna & Jurecka, Alicja, Oddziaływanie zimna na organizm człowieka – morsowanie jako forma rekreacji ruchowej, [w:] WIOSNA MŁODYCH FIZJOTERAPEUTÓW, rozdział 4, 2013.
  14. Collier, N., Massey, H.C., Lomax, M. et al. Cold water swimming and upper respiratory tract infections. Extrem Physiol Med 4, A36 (2015).
  15. Golden F. S., Hervey G. R., Tipton M. J., Circum-rescue collapse: collapse, sometimes fatal, associated with rescue of immersion victims, „Journal of the Royal Naval Medical Service”, 77 (3), 1991, s. 139–149,
  16. Kolettis T. M., Kolettis M. T, Winter swimming: healthy or hazardous?: Evidence and hypotheses, „Medical Hypotheses”, 61 (5), 2003, s. 654–656.
  17. Tipton M.J. i inni, Cold water immersion: kill or cure?, „Experimental Physiology”, 102 (11), 2017, s. 1335–1355.
  18. Lee T. H., By the way, doctor: Could swimming in cool water give me a heart attack?, 2010.
Idź do oryginalnego materiału