Bromek amonu – adekwatności i zastosowanie

Zaliczany jest do grupy substancji uspokajających oraz nasennych, jednak z uwagi na wąski indeks terapeutyczny jest używany coraz rzadziej.

Nazwa polska: Bromek amonu, Amonowy bromek

Nazwa łacińska: Ammonii bromidum, Ammonium bromatum

Bromek amonu – historia i zastosowanie w przeszłości

Bromek amonu jest nieorganicznym związkiem, o wzorze sumarycznym NH₄Br, który należy do grupy bromków. Brom obecny w surowcu zaliczany jest do niemetali i w warunkach normalnych przyjmuje postać brunatnej, lotnej cieczy o nieprzyjemnym zapachu. W połączeniu z wodorem tworzy beztlenowy kwas, który w przemyśle farmaceutycznym wykorzystywany jest do otrzymywania bromków.

Nazwa chemiczna bromku amonu określana jest jako sól amonowa kwasu bromowodorowego. Najczęściej surowiec powstaje podczas reakcji wspomnianego kwasu z amoniakiem. Oprócz tego może być otrzymywany w wyniku bezpośredniej reakcji amoniaku z bromem, w wyniku której produktem ubocznym jest azot.

Wygląd i adekwatności fizykochemiczne

Według FP X bromek amonu przyjmuje postać białego albo prawie białego, krystalicznego proszku lub bezbarwnych higroskopijnych kryształów. Nie posiada zapachu, ale ma nieprzyjemny, cierpki smak. Po wystawieniu na światło lub powietrze staje się żółty.

Bromek amonu łatwo rozpuszcza się w wodzie, ale jest dość trudno rozpuszczalny w etanolu 96%. W roztworach wodnych wykazuje adekwatności kwasowe, a w kontakcie z metalami lub wodorotlenkami metali tworzy odpowiednie bromki. Zaliczany jest do substancji nietrwałych. Po ogrzaniu do temperatury 542 °C ulega rozkładowi do amoniaku i bromowodoru.

Bromek amonu – mechanizm działania i zastosowanie

Bromek amonu, podobnie jak wszystkie związki należące do bromków, wykazuje adekwatności uspokajające, ułatwiające zasypianie, a w większych dawkach nasenne. Wśród wszystkich soli z tej grupy surowiec wywiera najsilniejsze, ale również najbardziej toksyczne efekty. Jego działanie wynika z gromadzenia się wchłoniętych jonów bromkowych w płynie komórkowym, co powoduje wypieraniem z komórek jonów chlorkowych. W ten sposób bromek amonu wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego i powoduje zakłócenie jego pracy.

Surowiec znajduje zastosowanie jako składniki preparatów uspokajających oraz nasennych, a oprócz tego wykorzystywany jest do otrzymywania leków podawanych w nadpobudliwości nerwowej. Bromek amonu używany jest głównie w recepturze aptecznej, jednak jego zastosowanie znacząco zmalało z uwagi na duże ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. w tej chwili surowiec często zastępowany jest przez nowsze i bezpieczniejsze substancje. Pomimo tego, iż nie należy do leków pierwszego wyboru, to bromek amonu dalej bywa spotykany w aptekach jako składnik popularnej soli Erlenmayera czy Mixtura Nervina. Oprócz tego może wchodzić w skład preparatów homeopatycznych.

Czytaj także: Mixtura Nervina – skład, wykonanie, zastosowanie

Bromek amonu wykorzystywany jest również w przemyśle fotograficznym oraz tekstylnym, a także w litografii. Dodatkowo znajduje zastosowanie jako środek zmniejszający palność drewna.

Bromek amonu – przeciwskazania i działania niepożądane

Według Farmakopei Polskiej XI bromek amonu stosuje się doustnie, jako środek o działaniu uspokajającym. FP XI nie określa dawek jednorazowych surowca, a jedynie ustala maksymalna dobową dawkę, która wynosi 0,5 grama. W preparatach, zawierających w swoim składzie więcej niż jedną sól bromkową, ich łączna ilość nie może przekroczyć 1 grama, w tym dawka bromku amonu nie może być większa niż 0,5 grama.

Bromek amonu jest najbardziej toksyczny ze wszystkich bromków dostępnych w recepturze aptecznej. Związek wykazuje działanie drażniące przewód pokarmowy już dawkach terapeutycznych. Oprócz tego może powodować podrażnienia, uczulenia i stany zapalne skóry. Przewlekłe stosowanie surowca lub jego duże dawki mogą wywołać groźny zespół toksyczny zwany bromizmem. Objawia się on zaburzeniami neurologicznymi, psychozami, halucynacjami, wysypką skórną przypominająca trądzik, a choćby śpiączką. Bromizm może zostać spowodowany również przez niedostateczną podaż soli w diecie, która prowadzi do ograniczenia wydalania jonów bromkowych i pokrycia nimi zapotrzebowania na jony chlorkowe. Warto wspomnieć, iż przewlekłe zatrucie bromkiem amonu zdarza się dużo częściej, niż zatrucia ostre, a jego leczenie polega na podawaniu jonów chlorkowych.

Czytaj także: Uspokajające leki recepturowe

Bromek amonu – niezgodności recepturowe

Bromek amonu w recepturze aptecznej, znajduje zastosowanie przy sporządzaniu preparatów przeznaczonych do użytku wewnętrznego. Wykorzystywany jest do otrzymywania roztworów wodnych oraz złożonych mieszanek. Może stanowić główny, aktywny składnik leku, tak jak w przypadku Mixtura Erlenmayeri, lub występować jako adjuvants czyli surowiec wspomagający.

Sól Erlenmayera w swoim składzie zawiera trzy sole bromków zmieszane ze sobą w ściśle określonym stosunku:

Ammonii bromidum 1 cz.

Kalii bromidum 2 cz.

Natrii bromidum 2 cz.

W recepturze aptecznej mieszaninę wykorzystuje się do otrzymywania Solutio Erlenmayeri, czyli mieszaniny, która w tej chwili stanowi 2,5% roztwór tej soli. Preparat wykazuje działanie uspokajające, jednak z uwagi na duże ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, używa się go coraz rzadziej.

Wykonanie leku rozpoczyna się od dokładnego roztarcia i połączenia poszczególnych składników w moździerzu. Następnie w wodzie rozpuszcza się taką ilość soli Erlenmayera, która potrzebna jest do otrzymania roztworu o określonym stężeniu w przepisanej ilości rozpuszczalnika.

Czytaj także: Rp. Mixt. nervinae, Neospasmini aa 250,0, M.f. mixt.

W recepturze aptecznej, oprócz wspomnianego roztworu, spotkać można także inny preparat o działaniu uspokajającym. Mixtura Nervina stanowi połączenie wspomnianych bromków, jednak w innych proporcjach, niż w przypadku Sal. Erlenmayeri:

Ammonii bromidum 1 cz.

Kalii bromidum 2 cz.

Natrii bromidum 1 cz.

Interakcje w recepturze

Bromek amonu należy do substancji, która może tworzyć niezgodności recepturowe z innymi surowcami. Z uwagi na dużą reaktywność związku, wchodzi on w interakcji z utleniaczami, kwasami, zasadami, metalami ciężkimi czy solami srebra. W połączeniu z solami alkaloidów powoduje wytrącenie się nierozpuszczalnego osadu, co jest jednak zależne od stężenia poszczególnych substancji. Mamy wówczas do czynienia z niezgodnością chemiczną, będącą reakcją podwójnej wymiany, która prowadzi do powstania bromowodorków alkaloidów.

Wśród popularnych substancji, z którymi bromek amonu będzie tworzył niezgodności recepturowe, można wyróżnić fosforan kodeiny i chlorowodorek papaweryny. W przypadku pierwszego z nich do wytrącenia osadu dojdzie dopiero w przypadku stężenia bromków wynoszącego co najmniej 5%. Co ważne reakcja zachodzi powoli, a powstanie osadu bromowodorku kodeiny ma miejsce dopiero po kilku godzinach. Dla odmiany do wytrącenia bromowodorku papaweryny dojdzie już w przypadku stężenia bromku amonu wynoszącego 2%. Sposobem na uniknięcie powstania niezgodności recepturowych jest rozdzielenie substancji i przygotowanie oddzielnych roztworów.

Czytaj także: Sól Erlenmeyera – skład, wykonanie, zastosowanie

Przykład interakcji

Rp.

Sal. Erlenameyeri

Luminali Natrii aa 0,85

Neospasmini 20,0

Aq. Dest. 40,0

M.f.sol.

Popularne w recepturze aptecznej połączenie fenobarbitalu sodowego z solą Erlenmayera może powodować wystąpienie kolejnej, zależnej od stężenia, niezgodności recepturowej. W roztworach wodnych bromek amonu tworzy kwaśne pH, które powoduje wytrącenie się słabego kwasu- fenobarbitalu. Do powstania wspomnianej niezgodności dojdzie zawsze w przypadku stężenie luminalu sodu wynoszącego co najmniej 1%, natomiast nie wystąpi ona nigdy w przypadku stężenia równego bądź niższego niż 0,2%. W pozostałych przypadkach istotna staje się ilość bromku amonu w preparacie. Roztwór 0,3% fenobarbitalu sodowego jest zgodny z bromkiem amonu w stężeniu poniżej 5%, natomiast roztwór luminalu sodu o stężeniu 0,5% wymaga obniżenia ilości bromku amonu poniżej 2%. Uniknięcie niezgodności jest możliwe dzięki zastąpieniu bromku amonu przez bromek sodu. Surowiec, z uwagi na nieco wyższe pH wodnego roztworu, nie powoduje wytrącenia się słabego kwasu.

Opracowała: mgr farm. Aleksandra Wójtowicz

Bibliografia:

1. Farmakopea Polska X. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2014

2. Bromki w recepturze- charakterystyka i niezgodności. Farmacjapraktyczna.pl Dostęp na dzień 14.01.2025. https://farmacjapraktyczna.pl/opieka-farmaceutyczna/bromki-w-recepturze-charakterystyka-i-niezgodnosci

3. Sól Erlenmeyera – skład, wykonanie, zastosowanie. Receptura.pl Dostęp na dzień 14.01.2025. https://receptura.pl/sol-erlenmeyera-sklad-wykonanie-zastosowanie/

4. Uspokajające leki recepturowe. Receptura.pl Dostęp na dzień 14.01.2025. https://receptura.pl/uspokajajace-leki-recepturowe/

5. Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2017

7. Gajewska M., Sznitowska M. Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Gdański Uniwersytet Medyczny. Gdańsk 2012