Urazy naczyń tętniczych należą do najpoważniejszych powikłań pourazowych, które zagrażają życiu i wiążą się z ryzykiem utraty kończyny pacjenta. Szybkie przywrócenie przepływu krwi jest priorytetem, by zapobiec niedokrwieniu, martwicy tkanek oraz amputacjom. W praktyce klinicznej chirurdzy naczyniowi sięgają po przeszczepy autologiczne (np. z żyły odpiszczelowej) lub syntetyczne (ePTFE, Dacron). Oba rozwiązania mają jednak istotne ograniczenia — brak dostępnych żył u niektórych pacjentów, wysokie ryzyko infekcji, a także ograniczoną trwałość przeszczepów sztucznych. W tym kontekście coraz większe zainteresowanie budzą bioinżynieryjne ludzkie tętnice (ATEV – Acellular Tissue Engineered Vessel).
Bioinżynieryjne ludzkie tętnice to nowa generacja przeszczepów tworzonych w laboratorium, które łączą zalety naczyń biologicznych z natychmiastową dostępnością i odpornością na zakażenia. Najnowsze badanie opublikowane w 2025 roku dostarcza pierwszych dowodów klinicznych na skuteczność i bezpieczeństwo tych innowacyjnych struktur u pacjentów z urazami naczyń kończyn.
Czym są bioinżynieryjne ludzkie tętnice?
Bioinżynieryjne naczynia to struktury powstające w warunkach laboratoryjnych, w których:
- najpierw hoduje się ludzkie komórki naczyniowe na specjalnych rusztowaniach;
- następnie usuwa się komórki, pozostawiając trwałą, elastyczną macierz pozakomórkową (ECM);
- uzyskany w ten sposób materiał jest pozbawiony komórek dawcy, co zmniejsza ryzyko odrzutu immunologicznego;
- przeszczep może być przechowywany w niskiej temperaturze przez wiele miesięcy i wykorzystany natychmiast po wyjęciu z magazynu.
Po wszczepieniu naczynie jest kolonizowane przez komórki pacjenta, które stopniowo odbudowują funkcjonalną ścianę tętnicy. Dzięki temu bioinżynieryjny przeszczep z czasem staje się w pełni biologiczny i zintegrowany z tkankami gospodarza.
Najważniejsze zalety bioinżynieryjnych tętnic
- Gotowość do natychmiastowego użycia (off-the-shelf) – bez potrzeby pobierania żyły własnej.
- Brak immunogenności – dzięki usunięciu komórek dawcy nie ma potrzeby immunosupresji.
- Odporność na infekcję – struktura ECM sprzyja integracji z tkankami i utrudnia rozwój bakterii.
- Naturalna mechanika – adekwatności elastyczne zbliżone do ludzkich tętnic.
- Możliwość długotrwałego przechowywania – do 18 miesięcy w warunkach chłodu.
Badanie kliniczne – jaka jest skuteczność i bezpieczeństwo ATEV?
W badaniu Moore i in. (2025) oceniono zastosowanie bioinżynieryjnych tętnic u 67 pacjentów z urazami naczyń kończyn. Dane pochodziły z dwóch badań klinicznych:
- CLN-PRO-V005 – prospektywne badanie w USA i Izraelu,
- CLN-PRO-V017 – retrospektywne badanie w Ukrainie (warunki pola walki).
U wszystkich pacjentów chirurg nie mógł użyć żyły autologicznej, a ryzyko infekcji było wysokie. Wyniki porównano z metaanalizą danych z przeszczepów syntetycznych stosowanych w podobnych przypadkach.
Wyniki 30-dniowe
| Parametr | Bioinżynieryjne tętnice (ATEV) | Przeszczepy syntetyczne (literatura) |
| Drożność pierwotna | 87,1 % | 78,9 % |
| Drożność wtórna | 91,5 % | 78,9 % |
| Zakażenie przeszczepu | 0,9 % | 8,4 % |
| Amputacja | 4,5 % | 24,3 % |
| Śmiertelność | 3,5 % | 3,4 % |
Wskaźniki drożności, amputacji i infekcji przemawiają wyraźnie na korzyść ATEV. Co istotne, żaden przypadek infekcji przeszczepu nie zakończył się sepsą ani śmiercią pacjenta, a wszystkie uszkodzenia przeszczepu były technicznie możliwe do naprawy.
Obserwacja długoterminowa
- Brak nowych infekcji przeszczepów do 36 miesięcy.
- Stabilna struktura – brak poszerzeń i zwężeń w badaniach obrazowych.
- Przeszczepy utrzymywały drożność choćby powyżej roku od implantacji.
- Nieliczne przypadki amputacji wynikały z rozległości urazu, a nie z problemów z przeszczepem.
Znaczenie praktyczne medycyny
Badanie potwierdza, iż bioinżynieryjne tętnice mogą stanowić przełom w chirurgii naczyniowej urazów kończyn. Ich adekwatności biologiczne i praktyczne czynią je atrakcyjną alternatywą dla dotychczasowych rozwiązań.
Dlaczego to przełomowe odkrycie?
- Wysoka odporność na infekcję pozwala na zastosowanie choćby w zanieczyszczonych ranach.
- Możliwość implantacji natychmiastowej zwiększa szanse na uratowanie kończyny.
- Proces integracji z organizmem redukuje ryzyko zakrzepów i odrzutu.
- Użycie w warunkach wojennych (Ukraina) potwierdza skuteczność w ekstremalnych sytuacjach.
Autorzy badania podkreślają jednak potrzebę randomizowanych badań kontrolowanych oraz dłuższej obserwacji, by ocenić trwałość i funkcjonalność przeszczepów w okresie wieloletnim.
Jakie perspektywy posiada ATEV oraz jakie wyzwania przed nimi stoją?
Bioinżynieryjne naczynia mogą w przyszłości znaleźć zastosowanie nie tylko w chirurgii urazowej, ale również w:
- rekonstrukcjach tętnic szyjnych i udowych,
- chirurgii naczyniowej w przebiegu miażdżycy,
- tworzeniu dojść naczyniowych do dializ,
- operacjach rekonstrukcyjnych po nowotworach.
Wyzwania, które stoją przed tą technologią, obejmują:
- standaryzację produkcji w warunkach GMP,
- obniżenie kosztów i zwiększenie dostępności,
- długoterminowe monitorowanie funkcji naczyń w organizmie,
- pełną certyfikację FDA i EMA.
Podsumowanie
Najnowsze badanie potwierdza, iż bioinżynieryjne ludzkie tętnice (ATEV) to nowoczesne, bezpieczne i skuteczne rozwiązanie w leczeniu urazów naczyniowych kończyn. Przeszczepy te łączą trwałość i elastyczność naczyń biologicznych z praktyczną dostępnością struktur syntetycznych, eliminując jednocześnie ryzyko odrzutu i infekcji.
Dzięki zdolności integracji z tkankami pacjenta ATEV może stać się przełomem w rekonstrukcji naczyń — zarówno w chirurgii urazowej, jak i w planowych zabiegach naczyniowych. W przyszłości ich powszechne zastosowanie może znacząco zwiększyć liczbę skutecznych rekonstrukcji oraz ograniczyć amputacje pourazowe.
Bibliografia
