Autorka: Sylwia Wierzbicka, psycholożka, seksuolożka, Fundacja Avalon, Projekt Sekson
Bezpieczny seks – jak zapobiegać infekcjom przenoszonym drogą płciową (STI)?
Infekcje przenoszone drogą płciową (ang. sexually transmitted infections – STI) są częste i nie ma w nich niczego wstydliwego! Mogą dotyczyć zarówno osób aktywnych seksualnie, jak i tych, które aktualnie nie prowadzą życia seksualnego. Zakazić się może każda osoba, która przynajmniej raz w życiu miała jakikolwiek kontakt seksualny z inną osobą. Co więcej, wśród niektórych infekcji należących do tej grupy znajdują się też takie, które mogą zostać przeniesione drogą inną, niż seksualna.
Zakażenie nie jest wyrokiem – możliwe jest leczenie, ale by je podjąć, trzeba być świadomym swojej sytuacji zdrowotnej, dlatego najważniejsze są regularne badania. W niniejszym artykule przyjrzymy się temu, jak może dojść do zakażenia, jakie możemy stosować metody zapobiegania infekcjom oraz znaczeniu edukacji seksualnej w promowaniu bezpieczniejszych zachowań seksualnych. Więcej o bezpiecznym seksie przeczytasz też w artykule: „Co to znaczy bezpieczny seks?”
Jak dochodzi do zakażenia infekcjami przenoszonymi drogą płciową i czy można zakazić się bez stosunku z penetracją?
Zakażenie drogą płciową może mieć charakter: bakteryjny, wirusowy, grzybiczy, jak i pasożytniczy. Do zakażenia może dojść w wyniku seksu penetracyjnego, ale nie tylko – niektórymi infekcjami można się zakazić również podczas innych aktywności seksualnych. Wiele z nich jest niebezpiecznych, bo przebiega przez długi czas bezobjawowo. Dlatego tak ważna jest wiedza, znajomość dróg zakażenia, objawów, jak i profilaktyki.
Zakażenie drogą płciową może wystąpić, gdy osoba zakażona przekazuje patogen (np. wirusa, bakterię) osobie zdrowej m.in. w następujące sposoby:
- kontakt bezpośredni
Wirusy, bakterie czy grzyby mogą być przenoszone poprzez kontakt bezpośredni z błonami śluzowymi lub skórą osoby partnerskiej podczas stosunku waginalnego, analnego lub oralnego.
- wydzieliny i płyny
Patogeny mogą znajdować się w wydzielinach i płynach ciała, takich jak sperma, krew, wydzielina pochwowa czy wydzielina z dróg rodnych.
- dotyk
Dotykanie (w tym całowanie) zakażonych obszarów ciała, choćby bez bezpośredniego kontaktu seksualnego, może prowadzić do przeniesienia patogenów, szczególnie, gdy obecne są rany lub uszkodzenia skóry.
- przeniesienie z matki na dziecko
Niektóre infekcje przenoszone drogą płciową, takie jak wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) czy HIV, mogą być przenoszone z matki na dziecko podczas ciąży, porodu lub karmienia piersią.
- udział w zachowaniach ryzykownych
Zachowania ryzykowne to chociażby każdy stosunek seksualny bez zabezpieczenia, tym bardziej z osobą, której statusu serologicznego nie znamy (status serologiczny oznacza wynik testów, które są wykonywane w celu określenia obecności lub braku przeciwciał przeciwko np. wirusowi HIV).
Ryzyko infekcji zależy również od poziomu bakterii lub wirusów w organizmie osoby zakażonej, ilości płynu zakaźnego (m.in. wydzielina z pochwy, sperma, krew), powierzchni wrót zakażenia (m.in. pochwa, odbyt, jama ustna, przerwana ciągłość skóry/ rana) oraz czasu kontaktu płynu zakaźnego z potencjalnymi wrotami zakażenia. Płynem zakaźnym jest także preejakulat, czyli substancja mogąca wydobywać się z penisa przed wytryskiem nasienia. Dlatego też każdy niezabezpieczony stosunek (oralny, waginalny bądź analny) jest ryzykowny, choćby jeżeli nie dojdzie do wytrysku nasienia w ciele drugiej osoby.
W przypadku niektórych z infekcji (np. HPV, HSV) do zakażenia może dojść też w kontakcie skóry o skórę, dlatego warto pamiętać, iż choć prezerwatywa daje wysoką ochronę przed zakażeniami to może zdarzyć się, iż nie będzie wystarczająca. Więcej o HPV możesz dowiedzieć się w naszym artykule: Wirus HPV – dlaczego może być taki niebezpieczny?
Infekcje przenoszone drogą płciową – profilaktyka
Profilaktyka infekcji przenoszonych drogą płciową obejmuje szereg działań mających na celu zmniejszenie ryzyka zakażenia się i innych osób. Jakie możemy zastosować środki profilaktyczne?
- Stosowanie prezerwatyw podczas stosunku waginalnego, analnego, oralnego (w szczególności, kiedy nie znamy statusu serologicznego osoby partnerskiej) oraz przy wspólnym używaniu zabawek erotycznych. Istnieją również chusteczki lateksowe do stosunków oralnych (dostępne online lub wykonywane samodzielnie przez przecięcie prezerwatywy).
- Unikanie ryzykownych zachowań seksualnych takich jak stosunek bez zabezpieczenia z osobami, których statusu serologicznego nie znamy.
- Regularne badania w kierunku infekcji przenoszonych drogą płciową (wczesne wykrycie i leczenie STI może uratować życie nasze i naszych osób partnerskich!)
- Komunikacja z osobą partnerską jest kluczowa. Rozmowy z na temat historii zdrowia seksualnego oraz regularna wymiana informacji na temat statusu Coraz bardziej popularne staje się wspólne odwiedzanie punktów konsultacyjno-diagnostycznych i wykonywanie testów. Pamiętajcie, iż prośba o informacje i badanie to przejaw troski o bezpieczeństwo swoje i osoby partnerskiej i nie jest niczym złym!
- Szczepienia – dostępne są szczepionki przeciwko niektórym STI, takim jak wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) czy wirus zapalenia wątroby typu B (HBV).
- Unikanie współdzielenia igieł
- Edukacja seksualna – kształtowanie świadomości na temat zdrowia seksualnego oraz metod zapobiegania STI poprzez edukację w szkołach i społecznościach przyczynia się do zmniejszenia rozprzestrzeniania się
- Leczenie antyretrowirusowe (ARV) – dzięki dostępnym lekom antyretrowirusowym możliwe jest zahamowanie namnażania się wirusa i wyniszczania układu odpornościowego osoby zakażonej. Ilość wirusa (wiremia) w organizmach osób żyjących z HIV, które przyjmują leki ARV zgodnie z zaleceniami lekarza/ki, obniża się do bardzo niskich wartości lub jest niewykrywalna.
– PrEP – profilaktyka przedekspozycyjna, czyli stosowanie leków antyretrowirusowych u osób niezakażonych w celu zmniejszenia ryzyka zakażenia HIV
– PEP – profilaktyka poekspozycyjna, czyli po narażeniu na zakażenie HIV (gwałt, przypadkowe zakłucie igłą niewiadomego pochodzenia, kontakt z krwią osoby zakażonej) polegająca na podaniu leków antyretrowirusowych w celu zminimalizowania ryzyka zakażenia HIV
– profilaktyka wertykalna – zapobieganie przeniesienia zakażenia HIV z zakażonej matki na dziecko w czasie ciąży, porodu lub podczas karmienia piersią. Wykrycie HIV i włączenie leczenia antyretrowirusowego u matki sprawia, iż ryzyko zakażenia dziecka jest praktycznie eliminowane.
Kiedy i gdzie wykonać test na HIV, HPV i kiłę?
Testy w kierunku infekcji przenoszonych drogą płciową powinna wykonać każda osoba aktywna seksualnie, niezależnie od wieku, płci, orientacji seksualnej czy poziomu sprawności.
Badania na HIV oraz czasami na kiłę i HCV można wykonać bezpłatnie i anonimowo w wyznaczonych punktach konsultacyjno-diagnostycznych (PKD), których lista znajduje się na stronie internetowej Krajowego Centrum ds. AIDS: https://aids.gov.pl/pkd. Na testy wykonywane w PKD nie potrzeba mieć skierowania. Warto sprawdzić, czy miejsce, które wybierzemy jest dostępne dla osób z niepełnosprawnością ruchową. Dostępną opcją są również testy w kierunku HIV do wykonania samodzielnie w domu, które można zamówić ze strony: https://www.fes.edu.pl/test-na-hiv.
Testy w kierunku różnych infekcji przenoszonych drogą płciową można wykonać odpłatnie i bez skierowania w prywatnych poradniach dermatologicznych i wenerologicznych oraz laboratoriach diagnostycznych, które często oferują pakiety badań w okazyjnych cenach. Na niektóre badania można również uzyskać skierowanie od lekarza/ki pierwszego kontaktu w ramach Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ), lekarz/ka POZ może zdecydować również o konieczności skierowania do wenerologa/żki w zależności od sytuacji (np. czy występują jakieś specyficzne objawy, czy mają to być badanie profilaktyczne). Badania w kierunku konkretnych infekcji przenoszonych drogą płciową (HIV, HCV, kiła) wykonywane są również w ramach opieki prenatalnej, aby zadbać o zdrowie osoby rodzącej i dziecka.
Dla osób z ograniczoną mobilnością, podejmowanie decyzji dotyczących zdrowia seksualnego może być wyzwaniem, ale dostępność do badań profilaktycznych i wsparcie ze strony personelu medycznego mogą znacząco ułatwić ten proces. Pamiętajmy, iż zdrowie seksualne jest niezwykle istotne dla ogólnego dobrostanu każdej osoby, a regularne wykonywanie badań profilaktycznych to nie tylko wyraz troski o siebie, ale także o nasze osoby partnerskie i społeczność jako całość.
Pamiętajcie też, iż możecie skorzystać z Mapy Dostępności, aby znaleźć dostoswaną placówkę medyczną.
Bibliografia:
- Grupa Ponton (2023). Broszura informacyjna “To się leczy! Infekcje przenoszone drogą płciową”.
Dostęp: https://ponton.org.pl/wp-content/uploads/2023/11/infekcjeA6pl_web2.pdf - Fundacja Edukacji Społecznej. Ulotka Projekt Test Edukacja.
Dostęp:https://www.fes.edu.pl/_files/ugd/c5a92d_d7255b8562944562810b20476cd5176f.pdf - Krajowe Centrum ds. AIDS (2022). Zakażenia przenoszone drogą płciową. Wybrane aspekty. Dostęp: https://aids.gov.pl/publikacje/203-2-3/
- World Health Organization (WHO). (2020). Sexually transmitted infections (STIs). Dostęp: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/sexually-transmitted-infections-(stis)
