Po rosnącej liczbie przypadków agresji słownej i fizycznej wobec pracowników medycznych udzielających świadczeń zdrowotnych, pierwszej pomocy i czynności ratunkowych prokurator generalny Adam Bodnar wprowadza obowiązek rozpoznawania tego typu sprawy w trybie przyśpieszonym. Celem zmian jest skuteczne i sprawne postawienie sprawców tej kategorii przestępstw przed wymiarem sprawiedliwości.
„Wytyczne w sprawie prowadzenia postępowań o przestępstwa popełniane na szkodę osób udzielających świadczeń zdrowotnych, pierwszej pomocy, czynności ratunkowych, a także innych osób wykonujących obowiązki służbowe i zawodowe, które na mocy przepisów szczególnych korzystają z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych” zostały wydane 14 lipca br.
Prokurator generalny Adam Bodnar skorzystał w tej sprawie z uprawnienia wynikającego z art. 13 § 1 ustawy z 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze (Dz.U. 2024 poz. 390).
Najwyższa pora postawić tamę atakom na medyków
Informacje o przypadkach napaści na osoby podejmujące czynności ratownicze lub udzielające świadczeń zdrowotnych wielokrotnie bulwersowały opinię publiczną, wzbudzając poczucie zagrożenia oraz przekonanie o bezsilności organów ścigania. Prawodawcy w reakcji na te zdarzenia opracowali wytyczne, wskazując, iż stanowią one reakcję na rosnącą liczbę tego typu zdarzeń, charakteryzujących się agresją słowną oraz fizyczną na osoby wchodzące w skład zespołów ratownictwa medycznego, osoby udzielające świadczeń zdrowotnych na szpitalnych oddziałach ratunkowych (dyspozytorów, pielęgniarki, lekarzy i innych), zwłaszcza w postaci pobić, spowodowania uszkodzeń ciała, gróźb karalnych i znieważeń ze strony tych, którym pierwsza pomoc jest udzielana, członków ich rodzin, a choćby osób postronnych lub tych, w towarzystwie których przebywają.
Autorzy wytycznych podkreślają, iż ich opracowanie zostało poprzedzone analizą 432 postępowań przygotowawczych prowadzonych w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2024 r. w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury, z których zdecydowana większość została zakończona decyzjami merytorycznymi. Analiza ta posłużyła do zapoznania się z praktyką prokuratorską w zakresie prowadzenia tej kategorii spraw, w tym poprawności przyjmowanych kwalifikacji prawnej czynów, prawidłowości, szybkości i efektywności prowadzenia postępowań, zasadności podejmowanych decyzji merytorycznych oraz oceny zapadłych orzeczeń sądowych.
Opracowując wytyczne, prokurator generalny posłużył się również wynikami konsultacji prokuratorów ze środowiskiem ratowników medycznych oraz z przedstawicielami Naczelnej Izby Lekarskiej.
Są instrumenty prawne, trzeba je tylko skutecznie wykorzystywać
Prokurator generalny zaznaczył, iż obowiązujące instrumenty prawne w obszarze prawa karnego dają podstawę do podjęcia sprawnej i skutecznej reakcji ze strony prokuratorów, w celu wykrycia i pociągnięcia do odpowiedzialności karnej sprawców przestępstw skierowanych wobec osób udzielających świadczeń medycznych. Kwestią do rozwiązania jest wskazanie prokuratorom, aby wykorzystywali te rozwiązania z najwyższym profesjonalizmem i zaangażowaniem, w celu zapewnienia sprawnej reakcji prawno-karnej połączonej z nieuchronną i sprawiedliwą karą.
Już dziś osoby wykonujące czynności związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, pierwszej pomocy oraz ratownictwa medycznego, a także inne obowiązki służbowe i zawodowe w tym zakresie, korzystają z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych. Ich działania mają najważniejsze znaczenie dla ochrony życia i zdrowia społeczeństwa, co uzasadnia objęcie szczególną ochroną prawną w sytuacjach zagrożenia ich zdrowia lub życia. Z tego względu wytyczne nakazują, aby każdorazowo po uzyskaniu przez prokuratora informacji o zdarzeniu mogącym świadczyć o popełnieniu przestępstwa na szkodę tych osób podczas i w związku z wykonywaniem przez nie obowiązków zawodowych, podjąć niezwłocznie działania z urzędu w celu jej weryfikacji, a w razie potwierdzenia wszcząć postępowanie przygotowawcze.
Prokurator generalny zwrócił uwagę na konieczność zapewnienia przez kierowników powszechnych jednostek prokuratury bieżącej współpracy z innymi instytucjami uprawnionymi do prowadzenia postępowań (policja), w celu zagwarantowania przepływu informacji o wszczęciu postępowań dotyczących przestępstw popełnionych na szkodę osób udzielających świadczeń zdrowotnych, a także o wydaniu postanowień o przedstawieniu zarzutów.
Uzyskanie przez prokuratora informacji o toczących się postępowaniach już na ich wczesnym etapie umożliwi sprawną i adekwatną reakcję, w tym wnikliwą ocenę przesłanek zastosowania wobec podejrzanych środków zapobiegawczych, przede wszystkim w celu zapobieżenia popełnieniu przez nie kolejnych, ciężkich przestępstw.
Pozwoli to również na realizację głównego założenia wytycznych, jakim jest skuteczne i sprawne postawienie sprawców tej kategorii przestępstw przed wymiarem sprawiedliwości, poprzez rozpoznanie sprawy w trybie przyśpieszonym.
Za ataki na biały personel najwyższy wymiar kary
Adam Bodnar podkreślił konieczność każdorazowej oceny, czy okoliczności popełnienia czynu uzasadniają przyjęcie, iż miał on charakter chuligański, co następnie powinno znaleźć odzwierciedlenie w składanych przez prokuratorów wnioskach o wymiar kary. Sprawcy czynów popełnionych na szkodę osób udzielających świadczeń zdrowotnych powinni być traktowani z należytą surowością w zakresie wymierzanych kar.
Prokurator generalny zwrócił uwagę na niezbędność podejmowania przez prokuratorów działań zabezpieczających w pełni prawa pokrzywdzonych.
Te działania to kierowanie do sądu wniosków o orzeczenie środków kompensacyjnych na rzecz pokrzywdzonych w postaci obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązki. Wnioskowane kwoty powinny realnie odzwierciedlać wysokość szkody wyrządzonej przestępstwem, a także w pełni uwzględniać charakter krzywdy doznanej w wyniku przestępstwa.
Dodatkowo należy rozważyć złożenie wniosku o orzeczenie przez sąd m.in. obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego.
Ataki na lekarzy trzeba napiętnować publicznie
Wytyczne odnoszą się także do działań o charakterze prewencyjnym, mających zapobiegać popełnianiu przestępstw wobec osób wykonujących zawody medyczne.
W tym celu prokuratorzy powinni składać wnioski o podanie wyroków skazujących do publicznej wiadomości. Ma to być wyraźny sygnał dla społeczeństwa, iż agresja wobec osób niosących pomoc medyczną spotka się z nieuchronną karą.
Analiza tej kategorii spraw wykazała nieznaczną aktywność prokuratorów w zakresie wnoszenia środków odwoławczych od zapadłych orzeczeń.
Wytyczne obligują referentów spraw oraz ich przełożonych do pogłębionej oceny adekwatności orzeczonych kar oraz środków kompensacyjnych i karnych w relacji do okoliczności przestępstwa przypisanego sprawcy i do stopnia społecznej szkodliwości czynu, w celu rozważenia wniesienia apelacje bądź sprzeciwu od wyroku nakazowego.
Zgodnie z wytycznymi w Departamencie Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej będą opracowywane coroczne sprawozdania ze ścigania przestępstw popełnionych na szkodę osób udzielających świadczeń zdrowotnych wraz z wnioskami co do sposobu ich realizacji.
Wytyczne zostały pozytywnie zaopiniowane przez Krajową Radę Prokuratorów przy prokuratorze generalnym. Tym samym tracą moc wytyczne prokuratora generalnego nr 9/2018 z 14 listopada 2018 r., sygn. PKII P 431.72.2018.