– jeżeli chodzi o implikacje dla praktyki klinicznej, odkrycia wydają się sugerować, iż istnieje podgrupa, która reaguje na leki przeciwdepresyjne – stwierdziła prof. Anita Wluka z Monash University w Melbourne.
Ból związany z chorobą zwyrodnieniową stawów jest niejednorodny, a około 30 proc. ma charakter neuropatyczny i prawdopodobnie obejmuje działanie centralne i obwodowe – uważa prof. Wluka. Biorąc pod uwagę, iż leki przeciwdepresyjne wpływają na liczne obszary wzdłuż tych szlaków, wiele organizacji wydało warunkowe zalecenie dla duloksetyny w swoich wytycznych dotyczących choroby zwyrodnieniowej stawów, w tym Osteoarthritis Research Society International, European Alliance of Associations for Rheumatology i American College of Rheumatology.
W związku z tym organizacja Cochrane Collaboration przeprowadziła systematyczny przegląd i metaanalizę badań nad korzyściami i szkodami wynikającymi ze stosowania leków przeciwdepresyjnych w leczeniu objawowej choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego i biodrowego. Przegląd obejmował badania do stycznia 2021 r., w których uczestnicy mieli chorobę zwyrodnieniową stawu kolanowego lub biodrowego i w których porównywano terapię przeciwdepresyjną z placebo lub inną interwencją co najmniej przez 6 tygodni.
Autorzy przyjrzeli się siedmiu punktom końcowym: ogólny ból w skali od 0 do 10, odpowiedź kliniczna (zmniejszenie średniego bólu w ciągu 24 godzin co najmniej o 50 proc.), sprawność fizyczna dzięki Western Ontario i McMaster Universities Arthritis Index (WOMAC), jakość życia przy użyciu EQ-5D, odsetek uczestników wycofujących się z powodu działań niepożądanych, odsetek osób, które doświadczyły jakichkolwiek zdarzeń niepożądanych, oraz odsetek osób, które doświadczyły poważnych działań niepożądanych.
Naukowcy uznali zmianę w skali bólu o 0,5 do 1 punktu za niewielką do małej, różnicę powyżej 1 do 2 za umiarkowaną, a różnicę większą niż 2 punkty za dużą. W ocenie funkcji jakości życia w skali 0–100 różnica niewielka do małej wynosiła 5–10, różnica umiarkowana – 11–20, a różnica duża – powyżej 20.
Spośród 18 artykułów, które naukowcy zidentyfikowali do syntezy jakościowej, 9 spełniło kryteria syntezy jakościowej w metaanalizie, w tym 7 badań dotyczących tylko kolana i 2, które obejmowały kolana i biodra. We wszystkich dziewięciu badaniach porównywano leki przeciwdepresyjne z placebo, z NLPZ lub bez nich. Większość koncentrowała się na inhibitorach wychwytu zwrotnego serotoniny i norepinefryny (SNRI) – sześć badań dotyczyło duloksetyny i jedno milnacipranu – podczas gdy jedno obejmowało fluwoksaminę, a jedno nortryptylinę.
W badaniach wzięło udział łącznie 2122 uczestników, w większości kobiet, w średnim wieku 54–66 lat. Terapie trwały od 8 do 16 tygodni. W pięciu badaniach z SNRI i jednym badaniu z lekami trójpierścieniowymi (nortryptylina) obejmujących łącznie 1904 uczestników odpowiedź kliniczna wystąpiła u 45 proc. osób otrzymujących leki przeciwdepresyjne, w porównaniu z 29 proc. pacjentów otrzymujących placebo (współczynnik ryzyka 1,55; 95 proc. CI).
Ta bezwzględna poprawa w zakresie bólu wystąpiła u 16 proc. więcej uczestników przyjmujących leki przeciwdepresyjne, co daje liczbę potrzebną do leczenia (NNT) równą 6.
Średnia poprawa sprawności fizycznej WOMAC wyniosła 10,5 punktu w przypadku placebo i 16,2 punktu w przypadku leków przeciwdepresyjnych, co wskazuje na niewielką odpowiedź – jak podsumowali naukowcy.
Wycofanie się z terapii z powodu zdarzeń niepożądanych obejmowało 11 proc. z grupy leków przeciwdepresyjnych i 5 proc. z grupy placebo (RR, 2,15; 95 proc. CI), co daje NNT dla szkodliwego wyniku na poziomie 17.
Jednak we wszystkich dziewięciu próbach średnia redukcja bólu po zastosowaniu leków przeciwdepresyjnych wyniosła 2,3 punktu, w porównaniu z 1,7 punktu w przypadku placebo, co stanowi statystycznie istotną, ale klinicznie niewielką poprawę – podsumowali naukowcy. Zdarzenia niepożądane wystąpiły u 64 proc. w grupie stosującej leki przeciwdepresyjne, w porównaniu z 49 proc. w grupie otrzymującej placebo (RR, 1,27; 95 proc. CI), co dało NNT dla szkodliwego wyniku na poziomie 7.
Analiza była ograniczona małą liczbą badań, z których większość była sponsorowana przez przemysł i w większości stosowano duloksetynę. Ponadto do kilku badań włączono pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego, w żadnym nie oceniano skutków średnio- lub długoterminowych, w żadnym też nie dokonano stratyfikacji uczestników pod kątem różnych rodzajów bólu (podobnego do neuropatycznego lub uwrażliwienia na ból ośrodkowy lub obwodowy). Jak jednak przyznają naukowcy, konieczne są dalsze badania.
Opracowanie: Marek Meissner
