Anatomia układu rozrodczego

Zdjęcie: Anatomia układu rozrodczego

Wybrane pojęcia z ginekologii i położnictwa

Ginekologia

Ginekologia (z greckiego gyne = kobieta) jest nauką zajmującą się rozpoznawaniem i leczeniem chorób układu rodnego kobiety. W szerszym rozumieniu tej dyscypliny medycznej jest to nauka zajmująca się ogólnie pojętym zdrowiem kobiety, z uwzględnieniem działań profilaktycznych. Ginekologię jako dziedzinę wiedzy określa się często mianem „choroby kobiece”. Oddaje to specyfikę wynikającą z odrębności anatomicznej i fizjologii płci.

Położnictwo

Położnictwo jest nauką związaną z odmiennym stanem kobiety – ciążą oraz z porodem i połogiem.

Perinatologia

Obecnie często używa się terminu: perinatologia do określenia nauki zajmującej się szeroko pojętą opieką perinatalną. W tym pojęciu kryje się nie tylko okres „okołourodzeniowy”. Opieka perinatalna jest definiowana jako opieka ciągła, obejmująca planowanie rodziny, opiekę prekoncepcyjną (sprzyjającą zajściu w ciążę), przedporodową, śródporodową, poporodową, interkoncepcyjną oraz opiekę nad noworodkami i niemowlętami do pierwszego roku życia.
Coraz częściej używa się także pojęcia medycyny matczyno-płodowej dla podkreślenia faktu, iż dbałość o kobietę ciężarną jest w równym stopniu dbałością o płód.

Narządy płciowe żeńskie

Narządy płciowe żeńskie dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne. Zewnętrzne narządy płciowe nazywa się sromem (Ryc.4-1).

W skład zewnętrznych narządów płciowych wchodzi: wzgórek łonowy, wargi sromowe większe, przedsionek pochwy, wargi sromowe mniejsze, łechtaczka, gruczoły przedsionkowe większe (gruczoły Bartholina), błona dziewicza. Wewnętrzne narządy płciowe znajdują się w tzw. miednicy mniejszej (Ryc.4-2). Stanowią je: pochwa, macica, jajowody, jajniki.

Przymacicza (aparat więzadłowo-wieszadłowy)

Przymacicza stanowią zespół tkanek łącznych pełniących rolę więzadeł zlokalizowanych w przestrzeni wokół macicy i poza jamą otrzewnej. Dzielą się one na przymacicza boczne, przednie i tylne. Przymacicza są jednym z czynników warunkujących prawidłowe zawieszenie macicy i pochwy w miednicy. Ich uszkodzenie, zwiotczenie lub ograniczenie sprężystości na skutek stanów chorobowych, mogą prowadzić do zaburzeń statyki narządu rodnego.

Przydatki maciczne

Przydatkami macicznymi określa się jajniki, jajowody i więzadła macicy.

Cykl miesiączkowy

Czynność narządów rodnych kobiety dojrzałej płciowo podlega ciągłej regulacji neurohormonalnej. Jajnik (żeński gruczoł płciowy) przejawia w tym okresie czynność wewnątrzwydzielniczą (hormonalną) i rozrodczą, które są ze sobą ściśle powiązane. Czynność wewnątrzwydzielnicza jajnika jest jednym z ogniw obejmujących „wyższe piętra” układu wydzielania wewnętrznego – przysadkę mózgową i podwzgórze. Dlatego często używa się określenia: oś podwzgórze-przysadka-jajnik. Cykl płciowy kobiety jest szczególnego rodzaju biorytmem sterowanym osią podwzgórze-przysadka-jajnik. Hormony gonadotropowe produkowane przez przysadkę mózgową (hormon folikulotropowy – FSH i luteinizujący – LH), działając na jajnik, sterują szeregiem przemian zachodzących cyklicznie i określanych cyklem płciowym. Obserwując zmiany w jajniku doprowadzające w sposób cykliczny do wzrostu pęcherzyka Graafa, jego pękania i uwalniania komórki jajowej, czyli owulacji (jajeczkowania), łatwiej zrozumieć procesy będące konsekwencją tych zmian a nazywane cyklem miesiączkowym (Ryc.4-3).

Cykl miesiączkowy trwa najczęściej 28 dni (nie powinien trwać dłużej 35 dni i krócej niż 25 dni). W każdym cyklu miesiączkowym występują w całym organizmie kobiety, a szczególnie w błonie śluzowej macicy, charakterystyczne zmiany, które można podzielić na cztery fazy:

1. faza wzrostu (proliferacji),
2. faza owulacji (jajeczkowania),
3. faza wydzielnicza,
4. faza krwawienia miesiączkowego.

Faza wzrostu obejmuje odbudowę błony śluzowej jamy macicy (endometrium) po miesiączce oraz jej rozrost pod wpływem wydzielanych przez jajniki estrogenów, których stężenie we krwi stale wzrasta. Trwa ona około 10-14 dni. Faza owulacji to pęknięcie pęcherzyka Graafa i uwolnienie z niego dojrzałej komórki jajowej. Czynnikiem, który pobudza jajeczkowanie jest hormon luteinizujący – LH; stężenie tego hormonu we krwi kobiety znacznie wzrasta na kilkanaście godzin przed owulacją. Przy regularnych, 28-dniowych cyklach owulacja odbywa się w połowie cyklu, czyli około 14. dnia cyklu. Jest to najlepszy okres do poczęcia dziecka. W fazie wydzielniczej, pod wpływem rosnącego poziomu progesteronu wydzielanego przez przekształcony pęcherzyk Graafa – tzw. ciałko żółte (a po zajściu w ciążę przez łożysko), dochodzi do dalszych zmian w błonie śluzowej macicy. Zmiany te polegają na rozwoju gruczołów błony śluzowej, ich charakterystycznym skręceniu i wzbogaceniu ich wydzieliny w różne substancje odżywcze. Ma to na celu przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionego jaja, czyli zagnieżdżenia.
o ile nie dochodzi do zapłodnienia, to pojawia się faza krwawienia miesiączkowego (trwającego prawidłowo 3-5 dni), czyli złuszczenia i wydalenia błony śluzowej jamy macicy. Warto wspomnieć, iż złuszczaniu nie ulega błona śluzowa szyjki macicy, reagująca w czasie całego cyklu miesiączkowego na bodźce hormonalne znacznie słabiej niż błona śluzowa jamy macicy.

Przekwitanie (klimakterium) i menopauza

Przekwitanie (klimakterium) jest okresem przejściowym między dojrzałością płciową a starością. Przekwitanie spowodowane jest stopniowym wygasaniem prawidłowej czynności jajników, co objawia się zaniknięciem dwufazowości cyklu (cykle bezowulacyjne), zaburzeniami cyklu miesiączkowego, aż do ustania miesiączkowania. Ostatnia miesiączka nazywana jest menopauzą. Menopauza nie jest jednak równoznaczna z początkiem przekwitania, które rozpoczyna się około 6 lat przed menopauzą. Wystąpienie menopauzy często poprzedza okres nieregularnie powtarzających się miesiączek. Tylko to krwawienie miesiączkowe można uznać za menopauzę, po którym występuje co najmniej 6-miesięczna przerwa w krwawieniu.
Menopauza dzieli okres przekwitania na okres przedmenopauzalny i pomenopauzalny – trwający również około 6 lat. Tak więc okres przekwitania jest procesem długotrwałego, stopniowego wygasania czynności jajników. Zmiany zachodzące w tym okresie w organizmie kobiety, zarówno zmiany czynnościowe, jak i organiczne, niosą ze sobą niebezpieczeństwo pojawienia się patologii. Dlatego też, wystąpienie np. krwawienia z dróg rodnych u kobiety po menopauzie wymaga konsultacji lekarskiej.

Opracowano na podstawie: dr n. med. Wiesław Tyliński Wybrane pojęcia z ginekologii i położnictwa „Encyklopedia Badań Medycznych” Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996