Anatomia układu moczowego

Zdjęcie: Anatomia układu moczowego

Wybrane pojęcia z nefrologii i urologii

Nefrologia

(z greckiego nephros = nerka) zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem zachowawczym schorzeń układu moczowego.

Urologia

Urologia (z greckiego oron, z łacińskiego urina = mocz) zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem schorzeń układu moczowego wymagających leczenia zabiegowego.

Układ moczowy

Układ moczowy składa się z nerek oraz dróg wyprowadzających mocz: miedniczek nerkowych, moczowodów, pęcherza moczowego oraz cewki moczowej. Nerki są narządem parzystym o wymiarach 12x7x3 cm i wadze 120-170 g. Do ich górnych biegunów przylegają nadnercza – gruczoły wydzielania wewnętrznego. Od strony przyśrodkowej wnikają do nerek naczynia krwionośne, nerwy i miedniczka nerkowa. Nerki leżą pozaotrzewnowo na tylnej powierzchni jamy brzusznej, w okolicy lędźwiowej (prawa zwykle nieco niżej) (Ryc.3-1).

Tkankę nerwową tworzą nefrony znajdujące się w tkance łącznej. Unaczynienie nerek stanowią tętnice nerkowe odchodzące od aorty brzusznej. Przepływ krwi przez nerki wynosi około 1200 ml na minutę, co stanowi około 25% krwi pompowanej przez serce. Krew z nerki wypływa żyłą nerkową wpadającą do żyły głównej dolnej. Tak duży przepływ krwi przez nerki jest niezbędny dla zapewnienia schematy ich funkcji (patrz funkcja nerek) w organizmie. Drogi wyprowadzające mocz stanowią kielichy, miedniczka nerkowa, moczowód, pęcherz moczowy oraz cewka moczowa.

Nefron

Nefron stanowi podstawową jednostkę czynnościową nerki. Składa się on z kłębuszka nerkowego oraz cewki. Kłębuszki stanowią sieć drobnych naczyń włosowatych otoczonych torebką Bowmana, do której następuje przesączanie tzw. moczu pierwotnego (około 180 l na dobę). Skład przesączu kłębuszkowego w warunkach fizjologicznych jest zbliżony do składu osocza, pozbawiony jest jedynie białka (śladowe ilości białka mogą być obecne) i związanych z nimi składników drobnocząsteczkowych. Mocz pierwotny przepływa następnie do cewki (kanalika), w której przy przepływaniu przez jej kolejne (Ryc.3-2) odcinki następuje wychwytywanie substancji niezbędnych do życia (głównie woda i sód). Cewka dzieli się na cewkę bliższą (kanalik bliższy), pętlę Henlego, cewkę dalszą (kanalik dalszy) oraz cewkę zbiorczą (kanalik zbiorczy), z której mocz ostateczny (około 1,5 l na dobę) spływa poprzez brodawkę do kielicha nerkowego. Skład, własności fizyczne i chemiczne moczu ostatecznego zostały omówione w: „Badanie moczu” w rozdziale „Badania laboratoryjne”.

Funkcja nerek

Zasadniczą funkcją nerek w ustroju jest utrzymanie prawidłowego składu płynów ustrojowych. Dzięki skomplikowanym mechanizmom regulowanym częściowo przez hormony pochodzące z odległych nieraz regionów organizmu (przysadka mózgowa, serce, nadnercza) oraz substancje produkowane bezpośrednio w nerce potrafi ona stać na straży równowagi środowiska wewnętrznego. Nerki odgrywają zasadniczą rolę w regulacji gospodarki wodnej, sodowej, potasowej, wapniowo-fosforanowej równowagi kwasowo-zasadowej oraz regulacji ciśnienia tętniczego krwi. W nerkach produkowane są także niektóre substancje hormonalne, np. erytropoetyna, regulująca produkcję krwinek czerwonych przez szpik.

Kreatynina

Kreatynina jest substancją powstającą podczas przemian metabolicznych zachodzących w mięśniach. Cechuje się tą adekwatnością, iż przefiltrowana przez kłębki nerkowe ulega całkowitemu wydaleniu z moczem. Nie podlega zatem wchłanianiu zwrotnemu. Powyższe adekwatności kreatyniny zostały wykorzystane przy określaniu wielkości filtracji kłębkowej. Ponadto samo stężenie kreatyniny w surowicy daje możliwość oceny funkcji nerek.

Opracowano na podstawie:
prof. dr hab. med. Bolesław Rutkowski
Wybrane pojęcia z nefrologii i urologii
„Encyklopedia Badań Medycznych”
Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996