Anatomia i funkcje układu limfatycznego

Układ limfatyczny jest złożonym systemem biologicznym, który odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy i odporności organizmu. Składa się z sieci naczyń limfatycznych, węzłów limfatycznych, śledziony, grasicy, migdałków oraz tkanki limfatycznej zlokalizowanej w różnych częściach ciała.

Naczynia, węzły i płyn limfatyczny

Naczynia limfatyczne, które przypominają żyły, pełnią funkcję transportu płynu limfatycznego – bezbarwnego płynu, zawierającego głównie białka osocza, limfocyty oraz czasami bakterie i wirusy. Płyn ten zbiera nadmiar płynu tkankowego i odpady metaboliczne z przestrzeni międzykomórkowych, a następnie przekazuje je do układu krwionośnego przez żyłę główną.

Węzły limfatyczne, rozsiane po całym ciele, działają jak filtry dla płynu limfatycznego. Zawierają one limfocyty i makrofagi, które rozpoznają i niszczą patogeny oraz obce substancje. Węzły limfatyczne pełnią zatem kluczową rolę w odporności adaptacyjnej, stanowiąc pierwszą linię obrony organizmu.

Śledziona

Śledziona, największy narząd limfatyczny, pełni istotną rolę w filtracji krwi i produkcji komórek odpornościowych. Zawiera ona dwa główne rodzaje tkanki: czerwoną, zajmującą się filtrowaniem uszkodzonych czerwonych krwinek oraz białą, produkującą limfocyty. Ponadto, śledziona magazynuje płytki krwi i uczestniczy w reakcjach immunologicznych. Nie jest niezbędna w organizmie, można bez niej żyć, mimo iż pełni istotną rolę w organizmie człowieka.

Mimo swojej roli, śledziona nie jest organem niezbędnym do życia. Ludzki organizm jest zdolny do przystosowania się do jej braku, co ma miejsce w przypadku jej usunięcia (splenektomia), przeprowadzanej z różnych powodów, takich jak urazy, choroby czy zaburzenia krwi. Po usunięciu śledziony inne organy, szczególnie wątroba i szpik kostny, przejmują część jej funkcji, szczególnie te związane z filtrowaniem krwi i produkcją komórek odpornościowych.

Jednak brak śledziony może zwiększyć podatność na niektóre infekcje, szczególnie te wywołane przez bakterie otoczkowe, takie jak pneumokoki. Dlatego osoby po splenektomii często otrzymują szczepienia przeciwko niektórym bakteriom i mogą potrzebować długoterminowej profilaktyki antybiotykowej.

Grasica

Grasica to narząd, w którym dojrzewają limfocyty T, najważniejsze komórki układu odpornościowego. Znajduje się w górnej części klatki piersiowej. Jest szczególnie aktywna w okresie dzieciństwa i dojrzewania. Z wiekiem zaczyna stopniowo zanikać, a jej funkcje immunologiczne są przejmowane przez inne komponenty układu limfatycznego.

Grasica, położona w górnej części przedniej ściany klatki piersiowej, jest kluczowym organem układu limfatycznego, niezbędnym dla rozwoju i dojrzewania limfocytów T. Limfocyty T są niezbędne do odporności komórkowej, odgrywającej rolę w obronie przed patogenami wewnątrzkomórkowymi, takimi jak wirusy i niektóre bakterie, a także w regulacji odpowiedzi odpornościowej.

W grasicy limfocyty T przechodzą proces selekcji, w którym eliminowane są komórki reagujące na własne antygeny organizmu, co zapobiega autoimmunizacji. Dojrzewające limfocyty T uczą się rozpoznawać specyficzne antygeny dzięki unikalnych receptorów na swojej powierzchni. Po zakończeniu dojrzewania, limfocyty T są uwalniane do krwiobiegu i tkanki limfatycznej, gdzie pełnią swoje funkcje w odpowiedzi immunologicznej.

Tkanka limfatyczna skojarzona z błonami śluzowymi (MALT)

MALT, w tym migdałki i kępki Peyera w jelicie cienkim, to istotny element odporności. Tkanka ta chroni błony śluzowe przed patogenami, uczestnicząc w produkcji przeciwciał. Jest to system rozproszonych skupisk tkanki limfatycznej, który występuje w różnych regionach błon śluzowych, pokrywających przewód pokarmowy, drogi oddechowe, i narządy płciowe.

MALT odgrywa kluczową rolę w pierwszej linii obrony przed patogenami przedostającymi się przez błony śluzowe. Komórki układu odpornościowego w MALT, w tym limfocyty B i T oraz komórki prezentujące antygen, współpracują w celu identyfikacji i neutralizacji patogenów, a także w indukowaniu odpowiedzi immunologicznej. Poza tym MALT jest miejscem produkcji przeciwciał, głównie IgA, które są transportowane na powierzchnię błon śluzowych, zapewniając dodatkową warstwę ochrony.

Funkcje układu limfatycznego

Układ limfatyczny pełni kilka zasadniczych funkcji:

• Regulacja płynu tkankowego. Pomaga w utrzymaniu równowagi płynów w organizmie, odprowadzając nadmiar płynu tkankowego do układu krwionośnego.
• Odpowiedź immunologiczna. Wytwarza i transportuje limfocyty, które są najważniejsze w reakcjach odpornościowych.
• Filtracja i usuwanie patogenów. Węzły limfatyczne filtrują płyn limfatyczny, usuwając patogeny i inne obce substancje.
• Przetwarzanie antygenów. Węzły limfatyczne przetwarzają antygeny, inicjując odpowiedź immunologiczną.
• Metabolizm lipidów. Chylomikrony, powstające w procesie trawienia lipidów, są transportowane do układu krwionośnego przez naczynia limfatyczne.

fot. Pexels / Pixabay