Aktualne możliwości i wyzwania w recepturze konopi medycznych

W konopiach medycznych zidentyfikowano ponad 700 różnych składników, które obejmują różne klasy fitozwiązków, w tym:

• fitokannabinoidy (tetrahydrokannabinol – THC, kannabidiol– CBD),
• terpeny,
• flawonoidy,
• inne związki: alkohole, aldehydy, ketony, kwasy, estry, laktony, sterole, witaminy, ksantony, kumaryny, alkaloidy, pigmenty.

Wszystkie składniki tworzą unikalny chemiczny profil konopi (chemowar), który decyduje o działaniu farmakologicznym rośliny.

Zobacz także: Konopie medyczne jako surowiec do receptury aptecznej

Postacie surowców recepturowych

Wyżej wymieniona ustawa dopuściła cztery możliwe postacie surowca, z których można przygotować lek recepturowy w aptece:

• ziele (susz) – pierwszy surowiec konopii, który pojawił się w polskich aptekach (w 2019 roku);
• wyciąg (ekstrakt) – w Polsce dostępny od 2022 roku;
• nalewka i żywica – te postacie dotychczas nie zostały w Polsce zarejestrowane.

Obecnie dysponujemy ok. 30 surowcami w postaci ziela, z czego prawie wszystkie to susz z przewagą THC w składzie. Mamy również do dyspozycji następujące ekstrakty:

Dobór surowca przy znanej zawartości THC i CBD opieramy na:

• deklarowanej zawartości THC i CBD – zgodnie z wymaganiami Farmakopei (ą10%);
• potencjalnym działaniu farmakologicznym – adekwatności terapeutyczne THC i/lub CBD w danym wskazaniu;
• danych literaturowych dot. chemotypu – dobór typu (THC-dominant / CBD-dominant / intermediate) zależnie
  od jednostki chorobowej, np. surowce z przewagą THC wykorzystuje się z leczeniu nudności i wymiotów, z podobnym stosunkiem THC do CBD – w leczeniu bólu, depresji czy bezsenności, a surowce z przewagą CBD – w leczeniu padaczki;
• sile dowodów naukowych – zgodność z aktualną wiedzą kliniczną i badaniami;
• dostępnych postaciach leków recepturowych.

Postulowane zastosowanie medyczne

Potencjalne wskazania do zastosowania konopi medycznych to¹:

• zespoły bólowe, np. fibromialgia, ból nowotworowy;
• choroby neurologiczne, np. stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera;
• zaburzenia psychiczne, np. schizofrenia, autyzm;
• choroby przewodu pokarmowego, np. choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół jelita drażliwego;
• choroby układu krążenia i oddechowego, np. nadciśnienie tętnicze, astma;
• stany zapalne i alergiczne, np. układowe choroby tkanki łącznej, stany zapalne skóry (dermatozy, świąd, łuszczyca);
• uzależnienia i ich leczenie – w leczeniu uzależnienia od benzodiazepin, opiatów, alkoholu;
• inne – kacheksja, jaskra.

1. Health Canada, „Information for Health Care Professionals: Cannabis (marihuana, marijuana) and the cannabinoids,” 2018. [Online].
   Available: https://www.canada.ca/en/health-canada/services/drugs-medication/cannabis/information-medical-practitioners/information-health-care-professionals-cannabis-cannabinoids.html [Accessed 12.08.2023].

Czytaj także: Marihuana medyczna w recepturze aptecznej

Postacie leku recepturowego

W recepturze konopi wyróżniamy dwa rodzaje postaci leku magistralnego.

W postaciach prostych dawka leku oparta jest na gramaturze zaordynowanego suszu. Te postacie podaje się poprzez waporyzację (porcjowane dawki suszu przeznaczone do waporyzacji) albo drogą doustną (kapsułki doustne, saszetki do przygotowania naparu –„herbatka”).

Postacie złożone cechują się precyzyjną dawką leku w przeliczeniu na kannabinoidy (THC, CBD). Podaje się je dośluzówkowo (ekstrakt olejowy, żele dopoliczkowe) i miejscowo (maści, żele, czopki, globulki, krople do oczu).

Zastosowanie maści z konopi – case study

42-letni mężczyzna z cukrzycą typu 1 i łuszczycą zgłosił się w 2021 r. do lekarza rodzinnego z powodu pogorszenia stanu skóry. Łuszczycę rozpoznano w 16 r. życia, kilka tygodni po rozpoznaniu cukrzycy.

Od początku choroby pacjent doświadczał głównie objawów skórnych, które występowały na łokciach, łydkach (bardziej nasilone po stronie przedniej), plecach, kolanach oraz w kącikach oczu.

Początkowo leczony był wyłącznie miejscowo GKS bez dobrego efektu klinicznego.

Sprawdź również: Cannabis extractum normatum w lekach recepturowych

Zdecydowano o zastąpieniu maści sterydowej preparatem na bazie konopi – maścią z 2,5% THC i CBD w równej proporcji. Maść była stosowana 2 razy dziennie.

Objawy ustąpiły po miesiącu tej terapii, ale po trzech miesiącach doszło do nawrotu objawów. Jednak zmiany nie powróciły już nigdy w tak zaostrzonej formie.

Wyzwania receptury konopii medycznych

Aktualnie główne problemy – i idące za nimi potrzeby – dotyczą surowców pomocniczych i opakowań.

Spośród olejów do receptury konopi dedykowane są: olej MCT i olej z oliwek. Niestety nie są one dostępne w Polsce. Publikacje i badania dotyczące ekstraktów z konopi sporządzanych w warunkach aptecznych w przeważającej części opierają się na wyżej wymienionych surowcach olejowych. W Polsce do przygotowywania ekstraktów stosuje się olej rzepakowy. Oleju rzepakowego używa się również do rozcieńczania stężonych kwasów, których bazę stanowi olej MCT.

Zobacz też: Nowy projekt wykazu limitów finansowania za jednostkę surowca farmaceutycznego

W związku z powyższym istnieje konieczność prowadzenia badań w kierunku stabilności leku. Nie tylko pod kątem zachowania w czasie stężeń aktywnych kannabinoidów, ale również przydatności do użycia, biorąc pod uwagę adekwatności fizykochemiczne samego oleju rzepakowego oraz sposobu administracji końcowej postaci leku recepturowego.

W polskich aptekach brakuje też opakowań umożliwiających dozowanie produktu bez konieczności ekspozycji na czynniki obniżające stabilność chemiczną (np. powierze) podczas codziennej administracji. Takim opakowaniem byłby zintegrowany z opakowaniem szklanym dozownik z pompką odmierzającą stała objętość leku zamiast kroplomierza. w tej chwili kroplomierze dostępne w aptekach przed wydaniem należy kalibrować, aby określić średnią zawartość THC/CBD w 1 kropli.

Ponadto brak kapsułek do roztworów olejowych uniemożliwia przygotowanie takiej formy doustnej.

Źródło: Na podstawie prezentacji mgr farm. Pawła Kozaczuka z wykładu pt. „Sporządzanie leku recepturowego z konopi medycznych, potrzeby i doświadczenia własne”, wygłoszonego w trakcie cyklu wykładów w ramach Międzynarodowej Konferencji organizacji PSE Phytochemical Society of Europe – 4 czerwca 2025 r.