Historia materiałów stosowanych w stomatologii to podróż przez kolejne etapy rozwoju cywilizacji, medycyny i technologii, a zarazem świadectwo nieustannych prób człowieka, by zachować zdrowie i funkcję własnych zębów.
Najstarsze ślady działań, które można nazwać stomatologicznymi, pochodzą sprzed około 7000 tysięcy lat i zostały odkryte w rejonie Alp Słoweńskich, gdzie w zębie młodego mężczyzny znaleziono prowizoryczne wypełnienie wykonane z wosku pszczelego. Odkrycie to sugeruje, iż już w czasach neolitu podejmowano próby łagodzenia bólu oraz przywracania struktury uszkodzonego zęba przy użyciu naturalnych, dostępnych materiałów.
Próby leczenia podejmowane w starożytności
Podobne znaleziska z terenów starożytnych Indii i Egiptu potwierdzają, iż działania dentystyczne nie ograniczały się w tym czasie wyłącznie do ekstrakcji, ale obejmowały także wczesne – zwykle nieporadne i mało skuteczne – formy leczenia zachowawczego.
Wraz z rozwojem pierwszych wysoko zorganizowanych cywilizacji pojawiły się bardziej zaawansowane materiały dentystyczne. Starożytni Egipcjanie stosowali substancje na bazie żywic, antyczni Grecy próbowali wykonywać wypełnienia z metali, a Rzymianie wykorzystywali złoto do wiązania zębów i wykonywania prymitywnych uzupełnień protetycznych. Jednak przez wiele stuleci w stomatologii wciąż dominowały środki pochodzenia naturalnego, a zabiegi opierały się głównie na intuicji i doświadczeniu praktyków, którzy nie byli dentystami, ale najczęściej cyrulikami, kowalami albo duchownymi.
Rewolucja XIX w. – amalgamat i porcelana
Prawdziwy przełom nastąpił dopiero w wieku XIX, gdy w gabinetach dentystycznych pojawił się amalgamat. Wprowadzenie tego materiału stanowiło prawdziwy przełom – ze względu na jego trwałość praz dużą łatwość użycia. Materiał ten zrewolucjonizował stomatologię, choć już wtedy wywoływał poważne kontrowersje i spory, znane w historii jako „wojny amalgamatowe”. Część środowiska uznawała go za obiecujący i praktyczny, podczas gdy inni podkreślali toksyczność rtęci i domagali się zakazu jego stosowania. Mimo licznych kontrowersji amalgamat utrzymał się w stomatologii przez ponad 150 lat, pozostając w wielu krajach standardem aż do XXI w.
Równolegle rozwijała się protetyka, szczególnie dzięki wynalezieniu porcelany dentystycznej. Już w pierwszej połowie XIX w. francuscy rzemieślnicy opracowali techniki tworzenia porcelanowych koron oraz sztucznych zębów o estetyce znacznie przewyższającej wcześniejsze uzupełnienia z kości czy metalu. Dzięki temu możliwe stało się nie tylko odtwarzanie funkcji zgryzu, ale także poprawa wyglądu pacjenta, co zapoczątkowało erę estetycznej stomatologii rekonstrukcyjnej.
Źródła: Bader, J. D., Shugars, D. A. (2004). Dental Materials: History, Development and Clinical Applications. Journal of the California Dental Association, 32(8), 631–638.
Tyas, M. J., Anusavice, K. J., Frencken, J. E. (2000). Dental Materials and their Historical Development. International Dental Journal, 50(3), 207–219.
