Co to znaczy – być osobowością anankastyczną?

Osobowość anankastyczna to rodzaj zaburzenia osobowości, które przejawia się przede wszystkim nadmierną dbałością o porządek, perfekcjonizmem, skłonnością do kontroli intelektualnej oraz kontroli w obszarze relacji międzyludzkich. Z cechami tymi współwystępuje zazwyczaj duża sztywność zachowań, czyli ich powtarzalność i trudność w modyfikacji. Osobowość anankastyczna łączy się również z relatywnie niskim poziomem skuteczności w działaniu (zwłaszcza w stosunku do poświęcanego czasu i wysiłku). Szacuje się, że na anankastyczne zaburzenie osobowości (nazywane również niekiedy obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości) cierpi od 2 do 7 procent populacji na świecie.

Jak rozpoznać osobowość anankastyczną? W jaki sposób zaburzenie to wpływa na codzienne funkcjonowanie? Czy osobowość anankastyczną można leczyć? Na te i inne pytania odpowiadamy w dalszej części artykułu.

Co to jest osobowość anankastyczna? Cechy charakterystyczne

Na początek warto dokonać rozróżnienia pomiędzy anankastycznym stylem funkcjonowania a osobowością anankastyczną, rozumianą jako zaburzenie osobowości.

Anankastyczny styl funkcjonowania mieści się w granicach szeroko pojętej normy i przejawia się głównie wysokim stopniem uporządkowania w życiu codziennym i zawodowym, przywiązywaniem dużej wagi do szczegółów, ogromną samodyscypliną i skłonnościami do perfekcjonizmu. Występowanie tych cech nie utrudnia jednak w istotny sposób codziennego funkcjonowania i nie wpływa aż tak bardzo na umiejętność zachowania życiowego balansu.

Problemy z emocjami i relacjami z innymi

Inaczej jest natomiast w przypadku anankastycznego zaburzenia osobowości, które zazwyczaj odciska bardzo negatywne piętno na codzienności dotkniętej nim osoby. Duży perfekcjonizm oraz przesadna skłonność do kontroli to bowiem nie jedyne cechy, jakie niesie ze sobą osobowość anankastyczna. Objawy związane z tym zaburzeniem ujawniają się w wielu obszarach życia. Jednym z istotnych symptomów jest nierozumienie lub wręcz brak kontaktu z własnymi emocjami. W oczywisty sposób przekłada się to na relacje z innymi ludźmi – osobom anankastycznym dużą trudność sprawia wyrażanie emocji, a także rozpoznawanie i adekwatne reagowanie na stany emocjonalne innych osób. Nierzadko zresztą zaniedbują oni relacje z innymi; nie tylko z tego powodu, że nie umieją się w nich odnaleźć, ale także dlatego, że nie uważają ich za wystarczająco ważne w życiu.

Sztywność w myśleniu i zachowaniu

Tak, jak już wspomnieliśmy, ludzie z osobowością anankastyczną są zazwyczaj bardzo sztywni w swoim działaniu i sposobie myślenia. Mają też przesadne poczucie obowiązku i odpowiedzialności, są nadmiernie pedantyczni i skrupulatni. Brakuje im swobody i spontaniczności. Stale towarzyszy im obawa przed popełnieniem błędu, a jeśli już do tego dojdzie – przez długi czas nie potrafią poradzić sobie ze zbytnim samokrytycyzmem. Prześladujące ich poczucie niepewności znacznie utrudnia także podejmowanie decyzji. Przesadne skupienie na obowiązkach i zadaniach odbywa się zazwyczaj kosztem zaniedbywania odpoczynku, czy różnego rodzaju przyjemności.

Trudność z decentracją

Cechą charakterystyczną jest także sztywne przywiązanie do określonych norm i zasad moralnych oraz nieumiejętność przyjęcia perspektywy drugiego człowieka. Z tego względu osoby, które kierują się w życiu innymi normami postępowania, mogą wywoływać w osobie anankastycznej duży dyskomfort, a nawet złość i/lub krytykę.

Osobowość anankastyczna ujawniać się może także w postaci nadmiernej oszczędności lub wręcz skąpstwa, a także nieracjonalnego gromadzenia przedmiotów, nierzadko bezużytecznych, czy zużytych.

Osobowość anankastyczna – diagnoza

Diagnoza osobowości anankastycznej dokonywana jest najczęściej przez psychologa lub lekarza psychiatrę na podstawie wnikliwego wywiadu przeprowadzanego z Pacjentem, a niekiedy również z jego bliskimi. Aby dokonać rozpoznania anankastycznego zaburzenia osobowości, przejawiane zachowania oraz wzorce myślenia i postępowania muszą mieć przede wszystkim charakter trwały. Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi DSM-5 (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego), anankastyczne zaburzenie osobowości stwierdzone może zostać wyłącznie w sytuacji, gdy Pacjent stale przejawia co najmniej cztery z następujących objawów:

• skrajnie silna potrzeba perfekcji oraz kontroli nad swoim zachowaniem, otoczeniem oraz relacjami międzyludzkimi

• nadmierne poświęcanie się obowiązkom oraz pracy, które odbywa się kosztem czasu wolnego dla rodziny i przyjaciół, a nie jest uzasadnione koniecznością ekonomiczną

• niechęć do delegowania zadań innym osobom, zwłaszcza jeśli nie są gotowe całkowicie podporządkować się narzuconemu sposobowi ich wykonania

• przesadna sumienność, skrupulatność i drobiazgowość w realizacji zadań

• niezdolność do pozbycia się zużytych lub bezwartościowych przedmiotów, nawet jeśli nie niosą one ze sobą wartości sentymentalnej

• niezdolność do bycia hojnym dla innych – jak i dla samego siebie, skłonność do skąpstwa

• przejawianie sztywności i uporu w wielu dziedzinach życia, w tym również w obszarze wartości, moralności i etyki

• zaabsorbowanie porządkiem, regułami, listami zadań i szczegółami do tego stopnia, że z pola widzenia utracony może zostać główny cel i sens działania.

Pierwsze oznaki anankastycznego zaburzenia osobowości ujawniają się przeważnie dopiero w okresie wczesnej dorosłości, a samo zaburzenie występuje częściej u mężczyzn, niż u kobiet. Pomocniczo w procesie diagnostycznym Specjalista może zastosować testy osobowości, takie jak np. kwestionariusz MMPI lub test SCID-5.

Osobowość anankastyczna – leczenie

Prawidłowo postawiona diagnoza stanowi najlepszy punkt wyjścia do zastosowania adekwatnego leczenia i skutecznej poprawy jakości codziennego funkcjonowania osoby, u której stwierdzono osobowość anankastyczną. Pomoc polega przede wszystkim na regularnej, długoterminowej psychoterapii, uzupełnianej w razie potrzeby leczeniem farmakologicznym. Psychoterapia w przypadku anankastycznego zaburzenia osobowości prowadzona jest najczęściej w nurcie psychodynamicznym lub poznawczo-behawioralnym (CBT).

Ze względu na to, że osobowości anankastycznej mogą towarzyszyć inne zaburzenia, takie jak: depresja, wypalenie zawodowe, zaburzenia odżywiania, czy różnego rodzaju zaburzenia lękowe – niezbędne może okazać się włączenie odpowiednio dobranych leków.

W klinice PsychoMedic oferujemy kompleksowe psychologiczno-psychiatryczne wsparcie w zakresie leczenia anankastycznego zaburzenia osobowości. Mogą u nas Państwo skorzystać zarówno z pomocy doświadczonego psychoterapeuty, jak i z profesjonalnego wsparcia lekarza psychiatry.