Jakie zmiany systemowe zwiększą zgłaszalność na mammografię?

– Polki się nie badają, unikają cytologii, boją się mammografii, mają niską wiedzę na temat zdrowia – przez lata to w postawie kobiet widzieliśmy przyczynę tak niskiego odsetka wykonywanych badań profilaktycznych pod kątem „kobiecego zdrowia” – raka piersi i raka szyjki macicy. Daleko nam do osiągnięcia 70 proc. progu zgłaszalności, który zdaniem ekspertów stanowi warunek niezbędny do istotnego zmniejszenia umieralności z powodu tych chorób – mówili eksperci podczas konferencji prasowej „Dlaczego Polki nie wykonują badań profilaktycznych? Jakie systemowe rozwiązania mogą zachęcić je do badań?” zorganizowanej przez OnkoCafe.  

– Te statystyki nie odzwierciedlają jedynie zbyt niskiej świadomości dotyczącej znaczenia wczesnego wykrycia nowotworu, ale pokazują brak narzędzi, wsparcia i właściwej komunikacji w zakresie profilaktyki. Przez lata stawialiśmy pytanie: dlaczego Polki się nie badają? Dziś wiemy, że odpowiedzialność za tę kwestię spoczywa nie tylko na kobietach, lecz przede wszystkim na organizacji programów profilaktycznych i rozwiązaniach, które powinny ułatwiać zapisanie się na badania i niwelować przeszkody w korzystaniu z nich. Państwo powinno również budować świadomość istoty profilaktyki i stymulować poczucie współodpowiedzialności obywateli za zdrowie – zwracała uwagę Anna Kupiecka, prezes Zarządu Fundacji OnkoCafe – Razem Lepiej, wiceprezes Ogólnopolskiej Federacji Onkologicznej.

Potrzebne jest zaszczepienie w społeczeństwie właściwego postrzegania badań przesiewowych

– Kluczowe jest, abyśmy zaszczepili w społeczeństwie właściwe postrzeganie badań przesiewowych. Są one kierowane do osób, które czują się zdrowe i nie zauważają u siebie jeszcze żadnych symptomów choroby. Nie chcemy dopuścić do sytuacji, aby to właśnie niepokojące objawy motywowały nas do wykonania badania przesiewowego, którego celem – w większości przypadków – jest upewnienie się że jestem zdrowy, jestem zdrowa – podkreślał dr hab. n. med. Paweł Koczkodaj, EMBA prof. instytutu, z Zakładu Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów, Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowego Instytutu Badawczego.

Konieczne są zmiany systemowe, które pozytywnie wpłyną na odsetek kobiet wykonujących badania profilaktyczne. Strona publiczna pracuje nad wieloma rozwiązaniami – wśród pomysłów dyskutowane są m.in. wykorzystanie potencjału Internetowego Konta Pacjenta, programu „Moje zdrowie” czy rozwiązania w ramach medycyny pracy.

Mammografia w medycynie pracy?Polskie Towarzystwa Onkologiczne oraz konsultant krajowy w dziedzinie ginekologii onkologicznej  zarekomendowali wpisanie mammografii do zakresu obligatoryjnych świadczeń w ramach medycyny pracy. 

Profilaktyka w gabinecie lekarza medycyny pracy i z wykorzystaniem IKP

– Dostępne dane literaturowe wskazują, że istotnym czynnikiem zwiększającym udział w przesiewie jest zarekomendowanie wykonania mammografii przez lekarza i to nawet w czasie wizyty niezwiązanej bezpośrednio z tym zagadnieniem. Stąd zapowiedziane na początku 2024 roku zmiany, które umożliwiłyby zapisanie się na mammografię podczas wizyty u lekarza medycyny pracy, wydają się bardzo dobrym kierunkiem. Niestety, projektowane rozwiązania jeszcze nie zostały wdrożone, co nadal pozostaje niewykorzystaną szansą zwiększenia uczestnictwa w przesiewie, a tym samym zredukowania umieralności na raka piersi w Polsce – zwracał uwagę Paweł Koczkodaj.

Ministerstwo Zdrowia pracuje nad wdrożeniem programu „Moje zdrowie”. W marcu 2025 roku do konsultacji publicznych został przekazany projekt rozporządzenia ministra zdrowia, który wprowadza program badań profilaktycznych „Moje zdrowie – bilans zdrowia osoby dorosłej”, mający zastąpić obecnie realizowaną „Profilaktykę 40+”. Wszystkie wyniki badań będą raportowane do IKP i – za zgodą pacjenta – będą mieli do nich dostęp inni lekarze, w tym specjaliści.

Ministerstwo Zdrowia planuje wprowadzić program od maja 2025 r. i docelowo ma on uwzględniać m.in. umawianie pacjentek na badania w kierunku raka piersi czy szyjki macicy. Natomiast do tego konieczne jest uruchomienie centralnej e-rejestracji.

Centralna e-rejestracja – coraz więcej umówionych wizytPacjenci coraz chętniej wykorzystują szybszy i wygodniejszy sposób umawiania wizyt i badań. Przybywa też placówek, które biorą udział w pilotażu centralnej e-rejestracji – obecnie jest ich 218.

Potrzebujemy systemu e-rejestracji

24 marca 2025 roku do konsultacji społecznych trafił projekt nowelizacji ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Ustawa ta wprowadza zapowiadany system e-rejestracji wizyt, czyli tzw. centralną elektroniczną rejestrację, a projektowane przepisy obejmują m.in. świadczenia opieki zdrowotnej realizowane w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy oraz programu profilaktyki raka piersi. 

Oznacza to, że ustawa rozszerza obecnie prowadzony nieobowiązkowy program pilotażowy na wszystkie placówki udzielające niektórych świadczeń w ramach umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia. Obecnie e-rejestracja jest na etapie pilotażu i liczba placówek biorących w nim udział dla mammografii wynosi zaledwie 46 w całym kraju.

Proaktywne działania przynoszą efekty

Eksperci zwracają uwagę, że efekty mogą przynieść również proste metody, w tym bezpośrednie zalecenie czy przypomnienie o badaniu przez personel medyczny – pielęgniarkę, lekarza POZ czy lekarza medycyny pracy.

Warto zatem, by projektowane rozwiązania w ramach programu „Moje zdrowie” uwzględniały wsparcie lekarzy i pielęgniarek, których rekomendacja nadal jest ważnym czynnikiem motywującym kobiety do badań. Co więcej, z badania opinii zainicjowanego przez Fundację OnkoCafe – Razem Lepiej wynika, że niemal 73 proc. kobiet, które otrzymały zaproszenie SMS, wykonało mammografię. Tymczasem od 2017 roku w Polsce zaproszenia na mammografię nie są już wysyłane.

Profilaktyka w centrum uwagi

– Polską populację charakteryzują gorsze wskaźniki dotyczące oczekiwanej długości życia w stosunku do średniej dla krajów UE oraz wyższa śmiertelność możliwa do uniknięcia. To wskazuje na słabość obecnego systemu nie tylko leczenia chorób, ale również zapobiegania im. Biorąc pod uwagę ogólne wydatki na ochronę zdrowia, na profilaktykę przeznaczamy nieco powyżej 2 proc. W wartościach bezwzględnych na profilaktykę dla jednego obywatela przeznaczamy ok. 30 dolarów rocznie i to jest najmniejszy wskaźnik, jeżeli chodzi o wydatki w UE. Musimy zatem te środki wykorzystywać efektywnie i projektować takie programy profilaktyczne, z których realnie będziemy korzystać – mówił dr n. med. Bernard Waśko, dyrektor Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego.