Unia Europejska wymaga, aby określone kategorie produktów i usług były dostępne niezależnie od poziomu sprawności użytkowników. Chodzi przede wszystkim o produkty, których potrzebują osoby z niepełnosprawnościami w codziennym życiu. Sprawdź, jakich produktów i usług dotyczy ten obowiązek.
Kiedy trzeba zapewnić dostępność produktów i usług
Europejski akt o dostępności wskazuje wymagania w zakresie dostępności wybranych produktów i usług.
Dostosowanie tych produktów i usług do wymagań dostępności ma:
- ułatwić dostęp do nich jak największej liczbie osób, niezależnie od ich sprawności czy potrzeb
- poprawić świadomość wyzwań związanych z dostępnością w unijnych społeczeństwach
- zwiększyć otwartość społeczeństw i biznesu na różne potrzeby osób.
Wymogi dotyczą produktów i usług ocenionych jako podstawowe dla swobodnego funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami w codziennym życiu.
Polscy przedsiębiorcy mają czas do 28 czerwca 2025 roku na dostosowanie swoich produktów i usług do wymagań unijnych.
Ten termin wynika z terminu wejścia w życie Ustawy z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze.
Kogo dotyczą nowe obowiązki
Obowiązki związane z dostępnością dotyczą producentów, upoważnionych przedstawicieli, importerów, dystrybutorów oraz usługodawców.
Dystrybutor – osoba lub firma, która sprzedaje produkt na rynku, ale nie jest jego producentem ani importerem.
Importer – osoba lub firma z siedzibą w UE, która sprowadza produkty spoza Unii Europejskiej lub EFTA na rynek UE.
Producent – osoba lub firma, która wytwarza produkt lub zleca jego produkcję i sprzedaje go pod własną marką.
Upoważniony przedstawiciel – osoba lub firma z pełnomocnictwem od producenta do działania w jego imieniu na terenie UE.
Usługodawca – osoba lub firma, która oferuje usługi konsumentom na terenie UE.
Ważne! Swoich produktów i usług do wymagań dostępności nie muszą dostosowywać mikroprzedsiębiorcy – ich nie dotyczą przepisy Ustawy.
Jakie produkty muszą być dostępne
Produkty objęte wymogami Ustawy to:
- komputery ogólnego przeznaczenia i ich systemy operacyjne
- terminale płatnicze oraz terminale samoobsługowe przeznaczone do świadczenia usług objętych ustawą, bankomaty, automaty biletowe i do odprawy
- konsumenckie urządzenia końcowe wykorzystywane do świadczenia usług telekomunikacyjnych i dostępu do audiowizualnych usług medialnych
- czytniki książek elektronicznych.
Jakie usługi muszą być dostępne
Usługi objęte wymogami Ustawy to:
- usługi dostępu do audiowizualnych usług medialnych
- usługi telekomunikacyjne
- usługi w zakresie pasażerskiego transportu drogowego, lotniczego, kolejowego i wodnego
- usługi bankowości detalicznej, rozpowszechniania książek elektronicznych oraz handlu elektronicznego.
Jak zapewnić dostępność produktu
Dostępny produkt to taki:
- o którym informacja, czyli instrukcje, etykiety, ostrzeżenia, jest dostępna
- który spełnia wymogi dostępności.
Informacje o produkcie, instrukcje, etykiety, ostrzeżenia spełnią wymogi dostępności, jeżeli będą:
- udostępniane dzięki różnych kanałów sensorycznych (tak aby mogły być odbierane dzięki zmysłu wzroku lub słuchu)
- przedstawione w sposób zrozumiały i widoczny
- przedstawione dzięki odpowiedniej czcionki z wystarczającym kontrastem i odstępami między literami, wierszami i akapitami.
Produkt, w tym interfejs użytkownika, spełnia wymagania dostępności, jeżeli:
- umożliwia komunikowanie się – zapewnia dostępność przez różne kanały sensoryczne i alternatywy dla elementów wizualnych, dźwiękowych, mowy i dotykowych
- wykorzystuje mowę, ale oferuje alternatywy dla mowy i wprowadzania danych głosowych
- wykorzystuje elementy wizualne, przy czym umożliwia poprawę widoczności, powiększanie obrazu, zwiększanie jasności i kontrastu oraz współpracę z narzędziami wspomagającymi
- wykorzystuje kolor, ale zapewnia alternatywy dla przekazywania informacji dzięki kolorów
- wykorzystuje sygnały dźwiękowe, ale oferuje alternatywy dla przekazywania informacji dzięki dźwięków
- wykorzystuje elementy dźwiękowe, przy czym umożliwia kontrolę głośności i szybkości odtwarzania, redukcję zakłóceń i zapewnia wyrazistość dźwięku
- wymaga manualnej obsługi, ale zapewnia sterowanie sekwencyjne, alternatywy dla motoryki małej oraz rozróżnienie przełączników dotykiem.
Jak zapewnić dostępność usługi
Dostępna usługa to taka:
- o której informacje są dostępne
- która spełnia wskazane wymogi dostępności.
Informacje o oferowanych usługach oraz produktach z nimi związanych spełnią wymogi dostępności, jeżeli są udzielane:
- w postaci papierowej lub elektronicznej
- z wykorzystaniem więcej niż jednego kanału sensorycznego, tak aby mogły zostać odebrane dzięki zmysłu wzroku, czy słuchu)
- w sposób jasny i zrozumiały
- w formatach tekstowych wspierających alternatywną komunikację
- z zastosowaniem odpowiednich rozmiarów i kroju czcionki, kontrastu oraz odstępów między literami i wierszami
- z wykorzystaniem alternatywnych form prezentacji treści nietekstowych.
Usługa, w tym interfejs użytkownika, spełnia wymagania dostępności, jeżeli:
- umożliwia komunikowanie się – zapewnia dostępność przez różne kanały sensoryczne i alternatywy dla elementów wizualnych, dźwiękowych, mowy i dotykowych
- wykorzystuje mowę, ale oferuje alternatywy dla mowy i wprowadzania danych głosowych
- wykorzystuje elementy wizualne, przy czym umożliwia poprawę widoczności, powiększanie obrazu, zwiększanie jasności i kontrastu oraz współpracę z narzędziami wspomagającymi
- wykorzystuje kolor, ale zapewnia alternatywy dla przekazywania informacji dzięki kolorów
- wykorzystuje sygnały dźwiękowe, ale oferuje alternatywy dla przekazywania informacji dzięki dźwięków
- wykorzystuje elementy dźwiękowe, przy czym umożliwia kontrolę głośności i szybkości odtwarzania, redukcję zakłóceń i zapewnia wyrazistość dźwięku
- wymaga manualnej obsługi, ale zapewnia sterowanie sekwencyjne, alternatywy dla motoryki małej oraz rozróżnienie przełączników dotykiem.
Kto będzie sprawdzał, czy produkty lub usługi są dostępne
Dostępność produktów i usług będzie podlegać kontroli.
Każda osoba będzie mogła:
- monitorować, czy przedsiębiorca przestrzega przepisów o dostępności
- złożyć zawiadomienie o tym, iż produkt lub usługa nie spełnia wymagań dostępności.
Takie zawiadomienie należy wysłać do prezesa PFRON, który może je rozpatrzyć lub przekazać odpowiedniemu organowi nadzoru rynku, wyspecjalizowanemu w danej branży. Są to:
- prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej
- minister adekwatny do spraw informatyzacji
- prezes Urzędu Transportu Kolejowego
- wojewódzcy inspektorzy transportu drogowego
- dyrektorzy urzędów morskich w zakresie transportu morskiego i dyrektor Urzędu Żeglugi Śródlądowej w Bydgoszczy w zakresie transportu wodnego śródlądowego
- prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego
- Rzecznik Finansowy
- organy celne.
Skarga powinna:
- wskazywać produkt lub usługę, które zdaniem klienta nie spełnia wymagań dostępności
- wskazywać wymagania dostępności, którego nie spełnia produkt albo usługa
- wskazywać przedsiębiorcę, który udostępnia na rynku produkt albo oferuje lub świadczy usługę.
Przed złożeniem skargi do PFRON (lub choćby bez jej składania) klient może także samodzielnie wyegzekwować przepisy Ustawy od przedsiębiorcy, od którego zakupił produkt lub usługę – może złożyć skargę na brak dostępności bezpośrednio u przedsiębiorcy.
Trzecim sposobem dochodzenia swoich praw przez konsumentów jest skorzystanie z innych metod rozwiązywania sporów lub wniesienia powództwa do sądu powszechnego.
Na czym polega kontrola dostępności
W przypadku podejrzeń, iż produkt lub usługa nie spełniają wymagań dostępności, prezes PFRON lub organ nadzoru rynku może przeprowadzić kontrolę u przedsiębiorcy.
Podczas kontroli kontrolujący ma prawo:
- żądać udostępnienia dokumentów i nośników informacji związanych z przedmiotem kontroli oraz sporządzenia z nich kopii i notatek
- sprawdzać umieszczenie oznakowania CE
- zapoznawać się z produktami, a także oglądać pomieszczenie oraz budynki użyteczności publicznej, w których świadczone są usługi
- weryfikować sposób oferowania lub świadczenia usługi
- sprawdzać, czy produkty i usługi spełniają wymagania dostępności
- legitymować osoby kontrolujące, aby poznać ich tożsamość
- żądać pisemnych i ustnych wyjaśnień w wyznaczonym terminie
- zasięgać opinii biegłych
- zabezpieczać dowody i produkty
- pobierać bezpłatnie próbki produktów do badań.
Aby ustalić, czy produkt spełnia wymagania dostępności, organ kontrolny może poddać go badaniom.
Koszty tych badań ponosi PFRON lub adekwatny organ nadzoru.
Jeśli okaże się, iż produkt nie spełnia wymagań dostępności, koszty te przenosi się na przedsiębiorcę, który wprowadził produkt na rynek.
Co się dzieje jeżeli produkt lub usługa nie są dostępne
Instytucja kontrolna sprawdza, czy przedsiębiorca przeprowadził ocenę zgodności produktu lub usługi z wymaganiami dostępności.
Jeśli ocena będzie miała nieprawidłowości lub przedsiębiorca jej w ogóle nie przeprowadzi, zostanie wezwany do wykonania oceny w terminie nie krótszym niż 60 dni.
Jeżeli tego nie zrobi, wszczynane jest postępowanie administracyjne.
Jeśli okaże się, iż produkt lub usługa nie spełniają wymagań dostępności, kontroler wzywa przedsiębiorcę do zapewnienia zgodności produktu lub usługi z wymaganiami albo wycofania produktu z rynku.
Przedsiębiorca ma na to 120 dni.
Jeśli instytucja kontrolująca wykryje nieprawidłowości, może zakazać dalszego udostępniania produktu lub świadczenia usługi na okres nie dłuższy niż 180 dni.
Jeśli produkt lub usługa stwarzają zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa konsumentów, przedsiębiorca musi poinformować o tym konsumentów.
Jeśli po upływie wyznaczonego terminu przedsiębiorca nie wypełni swoich obowiązków, organ kontrolny może wydać decyzję nakazującą:
- zapewnienie zgodności produktu z wymaganiami dostępności lub wykonanie zaległych obowiązków
- wycofanie produktu z obrotu
- zakaz dalszego udostępniania produktu na rynku
- poinformowanie konsumentów o niespełnieniu wymagań dostępności lub o zagrożeniu, jakie produkt stanowi dla zdrowia lub bezpieczeństwa.
Procedura kontroli usług wygląda podobnie.
Jeśli usługa nie spełnia wymagań dostępności, organ wzywa usługodawcę do działań naprawczych w terminie do 120 dni lub zaprzestania świadczenia usługi.
Jeśli usługa stwarza zagrożenie dla konsumentów usługodawca musi ich o tym poinformować.
Jakie będą kary za niedostępność produktów lub usług
Brak spełnienia wymagań dostępności może spowodować nałożenie na firmę kary pieniężnej.
Wysokość kar będzie ustalać PFRON lub adekwatny organ nadzoru rynku.
Decyzja o wysokości kary musi uwzględniać zakres naruszenia przepisów ustawy, w tym jego wagę, liczbę produktów albo usług niespełniających wymagań dostępności i liczbę osób, na które wpływa ono negatywnie.
Wysokość kary pieniężnej jest ustalana na podstawie przeciętnego wynagrodzenia i obrotu przedsiębiorcy.
Nie może jednak przekroczyć ani 10-krotności przeciętnego wynagrodzenia, ani 10% obrotu firmy za poprzedni rok.
