Budując pomosty. O wpływie relacji psychoterapeutycznej na wzbudzanie poczucia sensu życia u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych

,,Czym tak naprawdę jest uzależnienie?To znak, sygnał, objaw cierpienia.

To język opowiadający o trudnościach, który musimy zrozumieć”.

Gabor (2012, za: Miller)

Uzależnienie to jeden z poważniejszych problemów związanych ze zdrowiem psychicznym. Według kompleksowego badania stanu zdrowia psychicznego Polaków EZOP II, przeprowadzonego przez Instytut Psychiatrii i Neurologii ,,transformacja polskiego tradycyjnego wzoru używania alkoholu-który charakteryzował się małą częstotliwością picia i relatywnie wysokimi dawkami wypijanymi jednorazowo-zmierza w kierunku wzoru polegającego na częstszym sięganiem po alkohol (…). Szacuje się, iż już ponad 5 i pół miliona Polaków sięga po alkohol co najmniej raz w tygodniu. Alkohol staje się powoli produktem codziennego użytku’’ (Świątkiewicz, 2012). Badanie to kieruje również uwagę na problem używanie narkotyków:,,liczba Polaków mających doświadczenia z narkotykami wynosi ponad milion osób, a biorąc górną granicę oszacowania- zbliża się do 1,3 miliona’’ (Moskalewicz, 2012). Jak wynika z raportu EZOP II ponad 7% badanych zmagało się kiedykolwiek w życiu z zaburzeniem związanym z używaniem alkoholu, a rocznie leczy się ponad 200 tysięcy osób (Świątkiewicz, 2012).

Choć temat dotyczący uzależnień pojawia się na przestrzeni ostatnich lat częściej, częściej porusza się także kwestie dotyczące pomocy osobom borykającym się z trudnościami w związku z problemem alkoholowym czy narkotykowym, to wciąż jest on bardzo szeroki, a przede wszystkim istotny i potrzebny. Jak ważny, wskazują na to powyższe statystki oraz prognozy zakładające, iż z roku na rok przybywać będzie osób nadużywających substancji psychoaktywnych.Podczas mojej pracy jako psychoterapeuta uzależnień w publicznych oraz prywatnych placówkach świadczących pomoc i wsparcie dla osób nadużywających i uzależnionych, spotkałam wiele osób w różnym wieku, pełniących różne role społeczno-zawodowe i doświadczających wielu problemów. Wszystkie te osoby łączyły trudności związane z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych. Doświadczenia zdobyte w pracy uświadomiły mi, jak ważna w pomocy tym osobom jest nie tylko wiedza z zakresu uzależnień oraz rozumienie uzależnienia na wielu płaszczyznach: biologicznej, psychologicznej, społecznej, duchowej, ale również indywidualne podejście do każdej osoby pełne empatii, rozumienia świata osoby uzależnionej, świata nierzadko zawierającego w sobie bagaż trudnych doświadczeń, traumatycznych wydarzeń, nadużyć, nieudanych relacji, braku rozpoznanych zasobów czy braku strategii radzenia sobie z życiowymi trudnościami. Ten esej to próba przyjrzenia się temu, z czym walczy osoba uzależniona w kontekście poczucia braku sensu życia oraz relacji psychoterapeutycznej jako czynnika wspomagającego w procesie zdrowienia osoby uzależnionej.

Według klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD 10: uzależnienie to: ,,występowanie trzech lub więcej z poniższych objawów, które występują łącznie przez pewien okres w ciągu ostatniego roku. Do objawów tych zalicza się: silne pragnienie przyjmowania substancji lub poczucie przymusu jej przyjmowania; trudności w kontrolowaniu zachowania dotyczącego przyjmowania substancji, jego rozpoczęcia, zakończenia lub ilości; fizjologiczne objawy stanu odstawienia; występowanie tolerancji (potrzebne są coraz większe dawki); narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań; zwiększona ilość czasu poświęconego na przyjmowanie lub zdobywanie substancji; przyjmowanie substancji pomimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw’’(Pużyński, 2007). Z czym walczy osoba uzależniona? Bardzo często towarzyszy jej poczucie winy i wstydu, nie rozumie siebie i tego co się z nią dzieje w kontekście uzależnienia. To osoba, która cierpi. Przeszłość postrzega jako pasmo niepowodzeń i bezskutecznych prób poradzenia sobie z nałogiem. Osobie uzależnionej towarzyszy poczucie samotności, ocena siebie i bycie ocenianym przez innych. Bardzo obrazowo tą sytuację przedstawił znakomity węgierski psychiatra doktor Gabor Mate: ,,Osoby uzależnione trzymają w nałogu nie tylko bolesną przeszłość i trudną teraźniejszość, ale także brak nadziei na przyszłość. Nie potrafią sobie wyobrazić, iż mogłyby być trzeźwe, iż mogłyby kierować się wartościami. (…). Jak mają nauczyć się troszczyć o swoje ciała i współczuć sobie samym, gdy uważa się ich za odmieńców?’’(Mate, 2021). Zażywanie środków psychoaktywnych wiąże się ze spadkiem motywacji, obniżeniem nastroju, o czym pisze James Kalat: ,,Substancje psychoaktywne wpływają na synapsy w różny sposób w różnych fazach uzależnienia. Skutki ich działania na ośrodkowy układ nerwowy są odmienne od efektów pojawiających się po ich odstawieniu i tych związanych z głodem narkotycznym. W zwalczaniu uzależnień należy wziąć pod uwagę różne mechanizmy’’(Kalat, 2020). Cierpienie związane z bezskuteczną próbą zapanowania nad swoją sytuacją, pojawiające się coraz większe konsekwencje rodzinne, zawodowe, zdrowotne, brak zrozumienia swojej sytuacji, brak wiedzy na temat specyfiki samego uzależnienia, skutki psychiczne i fizyczne powstałe w związku z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych to tylko niektóre czynniki wpływające na poczucie braku sensu życia u osoby uzależnionej. Z przeprowadzonych przez Martę Kaczyńską badań wynika, iż im wyższy poziom uzależnienia od narkotyków tym niższe poczucie sensu życia badanych osób’’ (Kaczyńska, 2017).

Jaki wpływ na powyższe trudności może mieć relacja psychoterapeutyczna? Bardzo często klient zgłasza się po pomoc mając w doświadczeniach trudne, nieudane, często urazowe relacje. Już na etapie początkowym osoba uzależniona ma szansę przekonać się, iż może zostać wysłuchana i zrozumiana. Zwrócił na to uwagę psychoterapeuta Irwin D. Yalom: ,,Wielu naszych pacjentów przeżywa konflikty związane z bliskością. Pomoc terapeutyczna polega wówczas na umożliwieniu doświadczenia bliskiej relacji z terapeutą. Niektórzy boją się bliskości, bo są przekonani, iż mają w sobie coś zasadniczo nie do zaakceptowania, coś odrzucającego i niewybaczalnego. Przy takim założeniu fakt, iż się w pełni odsłoniło przed
innym człowiekiem i mimo to zostało zaakceptowanym, może być potężnym narzędziem pomocy terapeutycznej’’ (Yalom, 2010). Według Prof. Jana Czesława Czabały zaś jednym z ważniejszych czynników w psychoterapii jest relacja psychoterapeutyczna: „wszystkie podstawowe kierunki psychoterapii doceniają leczący wpływ relacji terapeutycznej’’(Czabała, 2013). Dalej podkreśla, iż dla zrozumienia roli związku terapeutycznego istotne są wyniki badań opisujących poglądy pacjentów na temat czynników, które postrzegają oni jako pomagające im w psychoterapii. Lambert (1991) pisze, iż pacjenci oceniający swoją terapię jako udaną, wymieniają następujące czynniki pomocne w osiągnięciu sukcesu: poczucie bycia rozumianym przez terapeutę, wsparcie ze strony terapeuty, pobudzenie do osiągnięcia wglądu, uczciwość terapeuty, jego troska i zainteresowanie’’(Czabała, 2013).

Klient zmagający się z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych zgłasza się po pomoc i wsparcie doświadczając wielu trudności wynikających ze specyfiki samego uzależnienia, jak i z braku nadziei spowodowanym poczuciem wstydu, poczuciem winy oraz utratą kontroli nad swoim życiem. Często ma w doświadczeniach trudne, urazowe relacje z ludźmi. Kontakt z psychoterapeutą, który ma nie tylko wiedzę na temat specyfiki uzależnienia, ale także który potrafi zrozumieć sytuację osoby uzależnionej i bagaż jej doświadczeń, może być pierwszym ważnym krokiem w budowaniu pomostu do satysfakcjonującego życia. Według Carla Rogersa, twórcy psychoterapii skoncentrowanej na Kliencie, jeżeli terapeuta potrafi stworzyć relację, która z jego strony charakteryzuje się: autentycznością i „przejrzystością w której pozostaję w zgodzie z moimi prawdziwymi uczuciami; ciepłą akceptacja i docenianiem drugiego człowieka jako odrębnej jednostki; zdolnością wrażliwego postrzegania jego świata i jego samego, tak jak on postrzega swój świat i siebie, to w takiej relacji ów drugi człowiek zrozumie i doświadczy tych aspektów siebie, które uprzednio wypierał; stanie się bardziej zintegrowany i zdolniejszy do efektywnego działania; stanie się bardziej podobny do osoby, którą pragnie być; będzie lepiej sobą kierował i będzie pewniejszy siebie; stanie się w większym stopniu osobą-kimś niepowtarzalnym i większym stopniu będzie wyrażał siebie; będzie odnosił się do innych z większym zrozumieniem i akceptacją; będzie sobie lepiej radził z problemami życiowymi’’ (Rogers, 2021).

Bibliografia:
Mate, G., (2021). Bliskie spotkania z uzależnieniem. W świecie głodnych duchów. Czarna owca.
Pużynski, S. (red.). (2007). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych.’’ Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne ‘’Vesalius’’ Instytut Psychiatrii i Neurologii Kraków-Warszawa. Kalat, J. W., (2020). Biologiczne podstawy psychologii. PWN.
Kaczyńska, M., (2017). Poczucie sensu życia osób uzależnionych od narkotyków.
Resocjalizacja Polska, 13/2017 (2081-3767), s.122. https://doi.org 10.22432/pjsr.2017.13.08
Yalom, I., (2010). Dar terapii. List otwarty do nowego pokolenia terapeutów i ich pacjentów. Instytut psychologii zdrowia. Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Czabała, J. C., (2013). Czynniki leczące w psychoterapii. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rogers, C. R., (2021). O stawaniu się sobą. Dom wydawniczy Rebis.
Moskalewicz, J. (2012). Rozpowszechnienie zaburzeń związanych z narkotykami. W: J.
Moskalewicz., Kiejna, A. (red.), Kondycja psychiczna mieszkańców Polski. Raport z badań ,,Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostęp do psychiatrycznej opieki zdrowotnej-EZOP Polska (s. 262-266). Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Świątkiewicz, G. (2012). Rozpowszechnienie zaburzeń związanych z alkoholem. W: J. Moskalewicz., Kiejna, A. (red.), Kondycja psychiczna mieszkańców Polski. Raport z badań ,,Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostęp do psychiatrycznej opieki zdrowotnej-EZOP Polska (s. 254-262). Instytut Psychiatrii i Neurologii.

Fot./źródło: i.pinimg.com